Joaquim Azinhal Abelho (1911-1979) poeta, cineasta, tradutor, fundador de diferentes grupos de teatro e investigador recolle neste volume textos de autos, dramas e entremeses representados pola Terra de Miranda, territorio portugués con cultura e lingua propia no noroeste da península ibérica que fai fronteira con España.
Cada unha destas pezas vai precedida por unha breve introdución e substanciosos comentarios. A primeira delas é unha versión popular portuguesa do coñecidísimo romance castelán “Los siete Infantes de Lara” que aquí leva por título Auto da vida do conde Fernando Gonçalves e dos Sete Infantes de Lara que foran criados nos povos seguintes: Parada de Infançoes, Vila Boa, Pinela, Failde, Carocedo, Paredes e Grijo.
O texto representado en Parada, comeza co episodio fatalista de nacemento de sete fillos de mesmo parto e do afogamento destes infantes botados ao rio e salvados a tempo pola intervención casual do pai.
Polo demais sorprende o comentario de Juan Schroeder adaptador do romance para a representación en 1966 da Compañía de Teatro Clásico dirixida por Adolfo Marsillach.
Schroeder contempla a obra como unha traxedia grega, escoita ecos de Shakespeare e mesmo nalgunhas escenas atopa semellanzas con Strindberg, O´Neill e Brecht. Todo un convite e un reto para achegarse e ler, neste volume, o Auto dos Sete Infantes de Lara.
O drama de Inês de Castro. Cantores e cronistas, poetas e dramaturgos da varias épocas e escolas inmortalizaron e celebraron a Inés de Castro, a nobre galega amante do Infante Pedro de Portugal ”a que despois de morta foi rainha”.
En todos os lugares de Portugal, despois do Nascimento e da Paixâo de Cristo, a Castro é a obra máis representada dentro do repertorio de Teatro Popular que corta, engade, modifica o texto conforme as circunstancias e fai a representación nos adros ou nos alpendres das poboacións rurais.
Auto da pastora. O tema dunha nena a gardar o gando ten sido glosado dun xeito lírico na tradición bucólica portuguesa. Neste caso, a pesar de seguir a regra do lirismo, convertese nunha alegoría dramática. Vai ser un señor da cidade quen vai traer a perdición dunha cándida pastora.
De certo que a paisaxe rural trasmontana, áspera e dura, é a fonte inspiradora e o motivo deste auto popular. O texto foi recollido nos arquivos orais das Terras de Miranda do Douro, algures na Póvoa, onde foi levado a escena.
Confissâo do marujo Hoxe, por motivos varios e sobre todo debido a emigración, xa non se celebran autos populares, relixiosos, dramáticos ou cómicos na rexión de Miranda do Douro. Por certo, algo semellante ao que ven acontecendo tamén na Galicia interior coa perda das representacións dos “entremeses”, “os desafíos”, “os cantares de reis” e outras expresións populares.
A Confissâo do Marujo é un celebrado “colóquio”- así son nomeadas estas representacións en Póvoa- que se celebraba o 26 de decembro festa litúrxica de San Estevo. Había un director ou “regrador”que distribuía os papeis conforme ás posibilidades dos “coloquiantes”, ensaiaba e mesmo facía de apuntador.
As “profecías!”- a presentación do “colóquio”- son orixinais e eran feitas por curiosos que “encarreiravan bem as palavras e sabiam enversar”. Velaquí un exemplo: “ Povo reunido em tâo lindo doupresso/Neste lugar com tanta simpatia/ Bem-vindos sejais á nosa festa/ E Deus infunda em vós infinita alegria/
A obra que vamos representar/Pra o povo melhor compreender/ É a confissâo dum marujo/ Mandado por sua mulher”.
O texto- recollido en Ifanes de Miranda do Douro- ven sendo unha comedia forte, ambivalente, de contrastes, crítica e parodia da confesión, fácil de seguir moi ao gusto da xente.
Entremés de comédia de Jacobino. O texto deste entremés está recollido nos arredores de Vimioso. É unha comedia divertida e alegre, de crítica social e sen grandes dificultades para ser entendida dentro do ambiente cultural de quen asistía a súa representación.
No seu reparto, sempre integrado pola veciñanza como é típico nestas representacións, non pode faltar a figura do “tonto” dicindo bobadas en verso, referidas a feitos acontecidos na rexión ou na mesma vila que polo seu contido tórnanse en motivo de crítica social. O tonto encargábase de darlle orixinalidade e graza de tal maneira que divertindo a todos ninguén se sentise aludido.
Máscaras e Mascarados O divertimento das máscaras e dos mascarados constitúe unha representación ben expresiva, con aspectos teatralizados, na rexión de Trás-os- Montes.
Recrease este pobo no calendario das súas festas con modos sarcásticos e patéticos onde a máscara xorde non só nos tradicionais días de Entroido mais tamén fora deles tomando nomes variados en diversas e diferentes localidades: Chocalheiro, Careto, Mascarâo, Zanzarrâo, Farândolo, Sécia, Velha, Mascarinha, Diabo e Morte.
As longas as noites de inverno permiten e suxiren unha orxiástica imaxinería. As grandes verdades, os grandes monstros, as grandes mofas, os grandes temores aparecen figurados na Morte, no Diaño, nos pantasmas, no Chocalleiro- un home transformado en bicho- na Vella…
Acaecen así esas figuras sobrenaturais dotadas con poderes cósmicos. Os rituais de encantamento, as loitas antagónicas, os misticismos étnicos, os risos, as penas, e as pregarias lúdicas serven de motivo a tais alegorías plásticas e teatrais simbolizando as actitudes da muller fronte ao home, a morte diante do home, do medo envolvendo ao home ou dun lobo fronte ao home. Será un xogo grotesco, farsante e dramático mantido por vellas usanzas e signos ancestrais.
Din os antigos que a máscara era un rostro emprestado por un deus. Así nos aparece este recurso do teatro como expresión animista onde a metamorfose muda o rostro dos personaxes desde o riso até as bágoas. A máscara era pois logo un comportamento sacro do grande Teatro. Tamén o Teatro Popular adaptou esta rúbrica escénica.
Entre as varias e suxestivas narracións que se recollen no libro, escollemos como exemplo e resumindo, a descrición do Careto de Valverde no concello de Mogadouro.
Das diversas mascaradas de Trás-os-Montes, recóllense testemuños do Farândolo en Bemposta, do Zangarrâo en Fornes, do Careto en Valverde e noutras aldeas do concello de Bragança.
Rematemos aquí o comentario deste libro sinalando a evidencia das afinidades e semellanzas destas máscaras trasmontanas coas de Galicia e doutros lugares de Europa como moi ben ten estudado Julio Caro Baroja.
