Shakespeare en México
| Manuel Xestoso |
En Mendoza hai ruído, hai furia e hai sangue, moito sangue. Todo o sangue escocés de Macbeth tingue unha outra xeografía que non é allea á sede de poder e á avaricia, nin tampouco á ferocidade necesaria para satisfacer eses pecados capitais que converten aos seres humanos en idiotas que contan contos que non significan nada. En Mendoza eses contos explícanse mediante unha fermosa e inmensa construción da linguaxe, pero non a de Shakespeare, senón a de Juan Rulfo e a dos campesiños de Oaxaca: non existe beleza lingüística que non teña os seus alicerces na fala do pobo. Sabíao Shakespeare e sábeno Los Colochos, que reconstrúen a traxedia escocesa á medida dun país castigado pola mesma violencia que castigaba a Escocia cando o bosque de Birnam camiñaba cara a Dunsiname.
Mendoza é Macbeth, pero iso non explica a grandeza desta obra: Mendoza tamén é –sobre todo é– un México que aparentemente semella o da Revolución, pero que lembra traxicamente o México do narcotráfico, o dos machos que compiten por demostrar máis valor ca ninguén, o das matanzas de estudantes cuxos cadáveres mutilados se exhiben para escarnio de todo o humano. E paradoxalmente tamén é o México que loita por valores como a liberdade e a dignidade, pola supervivencia do máis ancestral –e, polo tanto, o máis auténtico– que sostén a identidade dos pobos. Mendoza amosa a crueldade da Historia, pero tamén os momentos de nobreza que a iluminan; ensina a miseria moral, pero tamén a miseria material que a orixina.
Non se necesitan grandes orzamentos nin grandes alardes técnicos para que o teatro transite polas beiras diso que chamamos a realidade. Los Colochos apenas empregan unhas cadeiras de metal, unha mesa, algúns trapos pintados de vermello. Non se necesita máis para crear unha dramaturxia exacta que crea imaxes inesquecibles, grazas a unha dirección de escena precisa e imaxinativa que apela á imaxe poética ou cruel que permite dotar de todo o seu significado á morte de Banquo (Aguirre), ás visións de Macbeth (Mendoza) adiviñando espectros nun banquete, ao suicidio de Lady Macbeth (Rosario).
O teatro segue sendo fundamentalmente actores e público, e a compañía mexicana coloca un elenco portentoso que sabe traballar a rentes do espectador sen perder de vista a motivación de cada un dos personaxes: de cada un deles extrae a potencia expresiva necesaria para completar o círculo –o cuadrilátero– dun espectáculo que acaba sendo tan brutal como poético, tan simbólico como cimentado nunha terra baldeira e asoballada.
O corrido final pon o ramo a unha lección tan sabia coma a santera que fai as veces do trío de bruxas: hoxe todo está coma onte; os poderosos seguen sendo os mesmos; pero ao final é o pobo quen ten a potestade de contalo á súa maneira. Para iso está o teatro.
Mendoza estará o 18 de xullo na MIT Ribadavia.
Mendoza, de Antonio Zúñiga e Juan Carrillo, baseado no Macbeth de Shakespeare
Dirección: Juan Carrillo
Elenco: Marco Vidal, Mónica del Carmen, Erandeni Durán, Leonardo Zamudio, Martín Becerra, Germán Vilareal, Ulises Martínez, Alfredo Monsivais, Roam León, Yadira Pérez.
Deseño de luz: Mario Eduardo D’León
Vestiario: Libertad Mardel
Máscaras: Martín Becerra
Produción: Los Colochos Teatro
Festival Internacional de Teatro de Expresión Ibérica. Teatro Nacional São João, Porto. 20 de xuño de 2018.
