Na diferenza está o gusto. Así di o refrán. Se non houbese diversidade no mundo, está claro que sería moi pobre, cinsento e aburrido. Porén, resulta curiosa a tendencia da xente a escapar da soidade e dos medos, tentando homologarse e asimilarse ao rabaño. No homoxeneidade do rabaño e nos ditados da presunta e ideal normalidade, a xente séntese reconfortada e máis cómoda. Aí o individuo case non necesita pensar por si mesmo, xa pensan por el, só ten que deixarse levar e tentar imitar á suposta maioría. A normalidade é un espellismo de confort e de boa vida, aínda que, a longo prazo, acaba por pasar factura.
O rabaño sempre existiu, guiado por gurús, deuses, líderes políticos etc. Hoxe son os influencers, o marketingde multinacionais e as operacións manipuladoras e colonizadoras dos algoritmos tecnolóxicos, quen dirixen o noso pensamento desde as pantallas dos teléfonos móbiles etc.
O rabaño, desde tempos inmemoriais, sempre castigou ao diferente, converténdoo no bode expiatorio da súa norma. Porque alguén ten que pagar para que o resto siga os preceptos da normalidade ideal. Dentro desa normalidade, a tradición xudeu-cristiá, supoño que como a maioría das relixións monoteístas, así como as ditaduras, regularon a norma na vida das ovellas do rabaño que, obviamente, debía, e parece que aínda debe ser, heterosexual nas relacións afectivo-sexuais. Ademais, tamén debe tratase de persoas útiles – isto hoxe en día, basicamente, significa produtoras e consumidoras, canto máis mellor – e, a poder ser, guapas. Se es guapa, segundo a norma non escrita, tes máis posibilidades na vida, vas ser mellor tratada, vas conseguir mellores postos de traballo etc. E que significa ser guapa, segundo a norma non escrita? Delgada, atlética, nova, ollos azuis…? No caso das mulleres, que son as que máis continúan sufrindo a ditadura da norma da aparencia, só hai que mirar para o canon maioritario das presentadoras de telexornais. Se es vella, por moito que Adolfo Domínguez algún día dixese que a engurra é bela, pasas a segundo plano. Á industria da cosmética e da cirurxía estética, desde logo, convenlle moito que isto sexa así.
Outro colectivo historicamente esmagado pola norma heteropatriarcal (machista) é a comunidade LGTBIQ+ Os casos de buylling ou acoso escolar, na nosa contorna, a nenos por ser efeminados, a nenas por ser masculinas ou a persoas transxénero, non é ningún conto, senón un caso flagrante e moi lamentable de agresión aos dereitos humanos en pleno século XXI. Pero iso que acontece nas idades máis temperás nas escolas, continúa doutros xeitos na idade adulta, onde aquel neno gordo e aínda por riba mariquita, de quen facían mofa os malotes, continúa a cargar con moitas miradas alleas que son puro prexuízo.
Por isto e por moito máis, pola liberdade individual que é, no fondo, a chave de todo, resultan tan importantes propostas escénicas como Mover montañas de Alberto Velasco, que volveu a emocionarme, por segunda vez, na 40ª MIT Ribadavia 2024, a primeira foi uns meses antes en Dansa València.
No mundo da danza continúa a existir, dun modo bastante marcado, un canon segundo o cal o bailarín debe ser dun xeito e a bailarina doutro, sempre delgados e atléticos, sempre novos, sempre guapos (nese sentido restritivo da guapura)… Malia o exemplo extraordinario de Pina Bausch ou aínda o máis extremo de Raimund Hoghe que, coa espiña bífida e sen ocultar a súa sensibilidade homosexual, bailaba e nos emocionaba coas súas creacións. A ambos tiven a sorte de velos en directo bailando e podo afirmar que deixaron en min unha pegada indeleble pola súa calidade e creatividade, unha pegada moito máis grande ca de moitas creadoras e creadores dentro da suposta norma, no que a aparencia física se refire.
Alberto Velasco, en Mover montañas, preséntanos unha peza de danza que impugna algúns dos canons desa beleza baseada na delgadeza e na adecuación de xénero e faino dunha maneira sublime. Para iso, bota man de xeitos dancísticos de xenética ancestral e ritual, a través da utilización de máscaras e roupaxes asociadas a bailes folclóricos. A cabeza da señora, que pode ser alegoría das nosas avoas, das matriarcas; a máscara de lazos ou tiras de tea de moitas cores, que lembran tantas danzas tradicionais e incluso os aderezos coloridos de máscaras moi antigas; a enigmática cabeza de cerámica quebrada e suturada mediante unha cicatriz dourada, como a técnica do kintsugi ou kintsukoroi xaponés, segundo a cal as roturas e reparacións forman parte da historia do obxecto e non deben agocharse, senón amosalas dun xeito que o embeleza. Isto, levado ás artes vivas, pode interpretarse como o valor dos erros e das feridas, o valor da vulnerabilidade, que sempre é bela cando se traballa desde ela sen resentimentos. Ese lugar da verdade que singulariza a obra.
É desde aquí desde onde me parece a min que traballa Alberto Velasco. Pero, ademais, faino desde unha enerxía e unha simpatía tan fermosas que nos namora e desde unha creatividade que nos sorprende, por como lle saca proveito aos elementos cos que xoga e porque todo está coidado até o máis mínimo detalle. Velaí as transformacións ou mutacións que experimenta, desde a señora – a cabeza xigante e branca – que trae ás costas un grande cesto, como os da vendima, e á cintura, soando, unhas chocas grandes, como as das máscaras de entroidos antigos, e a camiseta, o pantalón curto, as deportivas e as medias, como as dunha equipa de fútbol, pero enlordados de merda. Isto último, como metáfora, pode ter múltiples lecturas, desde a impugnación do “bonitismo” e das estéticas do impoluto, até a merda que nos botan enriba cando non encaixamos nos moldes predeterminados. Despois pasa á máscara dos lazos de cores, doutra figura alegórica de reminiscencias antropolóxicas ligadas a rituais máxicos. E, ao final, pasa a danzar coa espectacular bata de cola, semellante ao traxe dunha flamenca, posto do revés e do dereito, así como co mantón co que desprega asas no aire. Todo isto cunha graza queer que impugna, asemade, as restricións de xénero, porque Alberto non vai maquillado para parecer un travestí, nin para finxir parecer unha muller dentro dos canons femininos heteropatriarcais. Nunca deixa de ser el, nin tenta enfeitar o seu rostro: cara limpa, mirada auténtica, sen poses nin disimulos.
Prodixiosas son, ademais, as máscaras que fai coas castañolas diante da cara e tamén sobre o seu torso nu, cando tapa a cabeza, subindo a blusa de encaixe branco que levaba por baixo da camiseta de fútbol, pasando o foco ás costas e, xirándose, ao peito e á barriga. Prodixiosa a danza das gorduras e das chichas de diferentes partes do corpo, axitando ritmicamente os brazos, para comezar, e despregando o sentido dese movemento cando pasa ao peito e á barriga, co efecto óptico dunha cara leda que ri afervoadamente. Para min é o xesto profundo e visceral de quen se ri de todo o que nos couta e restrinxe inxustamente, por mor de canons e normas castradoras, impedíndonos ser criaturas felices e plenas.
Mover montañas, no patio que hai ao lado da igrexa da Madalena de Ribadavia, cos montes do Ribeiro de fondo, alumeados polas últimas raiolas do solpor, foi maxia pura. Unha peza de danza na que Velasco, por veces, podería parecer un medium, unha canle a través da que nos chegan as enerxías primixenias das artes e da vida, ecuánimes respecto á liberdade das persoas. As forzas telúricas que, desde sempre, canalizaron os rituais que foron ficando nas tradicións dos pobos ao longo dos séculos. Velasco aprópiase, actualiza, refresca e dálle vida a aquilo que outra xente fixo esmorecer converténdoo en postais folclóricas de souvenir casposo. Con el o folclore e a tradición colle pulos e conéctase co máis profundo da terra e do ser humano: a ledicia e a celebración da diversidade, do complexo, do heterodoxo, do diferente.
A min fíxome chorar e, pensándoo agora, creo que foi a suma da emoción estética, pola beleza de Mover montañas, que é a beleza de Alberto Velasco, pero tamén porque, certamente, sentín que se estaban movendo os montes.
