O sentido da vida
Comeza a 38ª Mostra Internacional de Teatro de Ribadavia e, como ben anunciaron na súa presentación, ten esta edición un marcado carácter reivindicativo dende o político e de visibilización das marxes dende o social.
Así o primeiro espectáculo en abrir a MIT, unha versión do Hamlet shakespeariano que chega dende Perú, feita pola compañía Teatro La Plaza de Lima, pon sobre da mesa unha realidade que a meirande parte da nosa sociedade actual prefire agochar, como son as necesidades das persoas con Síndrome de Down.
Precisamente, unha das características da compañía é a de facer un teatro implicado no social, inclusivo e didáctico, comprometido coa evolución da sociedade latinoamericana. Así crean espazos de investigación e desenvolvemento de ferramentas artísticas que axudan a observar temas como a educación, a pobreza ou a saúde mental.
Sería absolutamente hipócrita pensar que esta é unha necesidade que concerne só a países de América Latina. Unha mirada ao público sentado nas bancadas do Auditorio Rubén García de Ribadavia abonda para entender que nós estamos exactamente igual, cunha tremenda dificultade para aceptar o diferente, especialmente se “o diferente” reflexa a fraxilidade e o prexuízo propio cun asunto como pode ser o do Síndrome de Down.
Dramático por chegar tan condicionado a un mundo que emprega o paternalismo e a sobreprotección como armas de dominación e maltrato, atopamos na imaxe dx nenx que nace no abrir da peza un ser humano idéntico axs demais.
É por iso que un proxecto como este Hamlet faise necesario para poder ver, entender e aprender.
Hamlet é agora o vehículo que emprega Teatro La Plaza para falar das dificultades que atopan un grupo de 9 rapazxs con Síndrome de Down para adaptarse a un mundo que os marxina. Así o príncipe de Dinamarca habita tamén nas marxes dun mundo que non o entende e no que a súa presenza resulta molesta.
O incómodo, o que molesta, axuda a lanzar preguntas que impactan na audiencia como labazadas de realidade. Unha realidade que marxina a quen pola súa mera existencia reflicte a dificultade dunha sociedade centrada na idea de perfección física e que só se pode decatar do inalcanzábel deste ideal cando a realidade aparece dediante, inapelábel, incontestábel.
Teatro La Plaza fai explícita esta dificultade, esta molestia que nace no público cando se ve confrontado de xeito directo a través de preguntas ou da simple exposición da diversidade. Algo tan sinxelo como un rapaz dicindo que haberá intres nos que se atore ao falar, ou outro pedindo que non nos preocupemos se ten que parar nalgún momento, provoca no auditorio o sorriso incómodo, camuflado con comentarios como “pobriño”, “que lindo”, “mira que ben o fai”. Sorrisos que abondan na infantilización recorrente das persoas con Síndrome de Down.
Ante este tipo de agresións, o berro. Como Hamlet, La Plaza empregan o teatro para descubrir ax criminal, neste caso unha sociedade que lles quita dereitos fundamentais como a liberdade de movementos ou de decisións sobre o seu futuro, as súas relacións, a súa sexualidade.
Cunhas enormes doses de humor, a compañía xoga unha e outra vez co tema da dificultade de adaptación, dándolle a volta neste caso como no intre de pedir voluntarixs do público para completar a compañía de teatro que Hamlet emprega para descubrir ao asasino do seu pai. Cunha frase tan sinxela como “Non han ser quen de facelo coma nós”, ponse xa ao descuberto a paranoia do normativismo, o modelo no que en maior ou menor grao estamos inconscientemente imbuídxs e que sirve de táboa de medida para decidir o que está ben e está mal, o aceptado e o rexeitado, o normal e o anormal.
Se o humor aparece para facilitar a nosa dixestión dun prato tan amargo, tamén aparecen a frustración, o medo, a dozura.
A conmovedora escena das Ofelias, por exemplo, coas rapazas do elenco lendo cada unha unha carta que contén os desexos da vida que soñan ter (oito fillos, un baile de quinceañeira, o encontro co príncipe azul) e que se van esborrallando segundo se fan conscientes da realidade que as rodea, mestura dozura e crueldade dun xeito impactante.
Do mesmo xeito o medo, reflectido ao enfrontarse á morte e todas as preguntas que nos podemos facer cando contemplamos ese intre, axuda a encadrar a vida no seu xusto lugar.
Aparece entón a pregunta chave, central da peza: ese “ser ou non ser” no que se atopan os intérpretes unha e outra vez, que fala do universal sentido da vida polo que todxs nos preguntamos nalgún intre e que parece non ter máis outra resposta que a de vivir, sinxelamente, vivir.
Cómplices no camiño, todos os Hamlets que no mundo foron, destacando sobre eles a Ian McKellen, co que manteremos unha videoconversa, e Laurence Olivier, modelo ideal inalcanzábel e polo tanto fronteira última da frustración, o “click” preciso para deixar de procurar algo alleo e comezar a mirar cara ao propio criterio.
Chela de Ferrari, encargada da dirección e dramaturxia da peza, fai unha lectura tremendamente intelixente deste Hamlet actualizado e no que todo o elenco vai atopando lugares comúns, dende onde poder expresar as súas frustracións e degoiros.
Este elenco destaca pola súa entrega e disfrute no traballo, salientando aspectos como a afouteza de Jaime Cruz, a claridade narrativa de Cristina León Barandián, a sutileza de Ximena Rodríguez, a bravura de Octavio Bernaza ou a expresividade física de Lucas Demarchi, por sinalar só uns poucos.
Un Hamlet fragmentado coas achegas da creación propia e colectiva, empregando recursos que nos axudan a mellor entender o mundo particular de cada unhx dxs intérpretes, como pode ser a figura da narradora, as interrupcións con intres de reflexión ou anécdota, as proxeccións ou o espazo musical.
Se cadra o mellor desta peza é ofrecer esta durísima realidade sen dramatismos nen caer no vitimismo, antes ao contrario, o humor e a ilusión impregnan toda a peza, ata o mesmo final, estourido de música e ledicia e baile compartido. Que mellor destino logo da morte, Hamlet?
