Poucas veces, por non dicir ningunha, podo asistir a unha proposta teatral pos-espectacular en Galiza, que rache coas convencións máis básicas, non só da espectacularidade e os seu efectos, senón tamén daquilo que entendemos por teatro.
O sistema de produción, en xeral, as industrias, as do metal ou as culturais, por só citar dous exemplos, diríxense, despregando o marketing correspondente, a un público canto máis numeroso e amplo, mellor. Diríxense a un público consumidor. Por iso, aquí, importa o colectivo público e non a espectadora e o espectador, como singularidades. É como os medicamentos da industria farmacéutica, feitos para doenzas xenéricas ou xerais e non para doentes. A cantidade, a este respecto, evidentemente, importa. Cantos máis consumidores, canto máis público, mellor. A billeteira importa.
A espectacularidade non só está nos escenarios teatrais, tamén en eventos deportivos e incluso nas decoracións de luces LED de cidades como Vigo, convertida nunha especie de parque temático do Nadal máis global e inzado de clixés. Público masivo acude, obediente e desexoso de desfrutar da maxia no Nadal, como sinalan en carteis algúns dos centos de autobuses turísticos que os traen á cidade olívica. O rechamante da espectacularidade, ese aquel extraordinario de fantasía, aquí roto polos clixés de plástico e luces LED en forma de zorras de Papa Nöel, carrozas, bólas e estrelas xigantes, etc., non falla.
Nos escenarios teatrais tamén traballamos con efectos de iluminación, de son, con accións, verbais, físicas e obxectuais extraordinarias, pero, dentro dunha dramaturxia que lles confire algún sentido – preferentemente, na miña opinión, transcendental, cognitivo e emancipador, desde a emoción –. Ademais, como se trata de artes, tampouco está demais procurar iso que poderiamos denominar como orixinalidade, orixe, singularidade, e algún tipo de innovación, de sorpresa.
Algunhas veces, a espectacularidade e algúns dos seus efectos rimbombantes acaban por cegarnos, por alienarnos, por entreternos. Transfórmanse en ruído que non deixa escoitar. Considerando, aquí, a escoita, como algo que vai alén do ouvido. A sobredose de información, de luces de Nadal e de anuncios publicitarios, de actividades de lecer, de traballo, de produtividade e consumo, acaba por cegarnos e volvernos xordos, até o punto de non pensar, de non pararnos a pensar, a discernir, a romper os fíos desa marioneta na que o sistema teima en nos converter.
Por iso é tan exótico, tan escandaloso, tan terrible, incluso, que o compositor John Cage, a principios dos anos 50, preparase a condicións para que un auditorio escoitase o silencio, na súa, xa histórica e exemplar, partitura, titulada 4’33’’.
Por iso é tan exótica, e podería ser tan revolucionaria e escandalosa, a proposta pos-espectacular, titulada Desde ese silencio, de Avelina Pérez, se non fose porque se deu no Teatro Ensalle de Vigo, o espazo máis especial que temos en Galiza para as artes escénicas máis heterodoxas, que traballan coa “problematización” das convencións teatrais (dos pactos de xogo coa recepción). AveLina Pérez, nesta proposta renuncia aos efectos da espectacularidade teatral, só mantén un deles: o nivel extraordinario da palabra, do que nos di, da acción verbal. Só iso! E non é pouco!
Dun xeito parecido a John Cage, amante do silencio, pero no ámbito do teatro, AveLina crea a situación escénica para que se dea a escoita. Desde ese silencio interrompe a enxurrada do ruído que nos aparva e colócanos en situación de escoita. Esa é a acción principal: escoitar. Ademais, renuncia ao público, a ese colectivo, algunhas veces multitudinario, e, en contraste coas rúas de Vigo, convertidas nun Walt Disney barato do Nadal, convida só a 10 persoas para participar desta experiencia artística. A billeteira ao carallo! O baño de masas tamén!
Por tanto, trátase de substituír o concepto de público polo concepto de espectador/a ou, aínda mellor: espectactor / espectactriz, porque, dalgún xeito, vai poñer a acción nas nosas mans. Ademais de escoitar, imos estar expectantes respecto ao que poida acontecer ENTRE nós, ás pequenas reaccións, sorrisos, abraios, cabreos… porque o extraordinario que nos di, como quen nolo di ao ouvido, de un en un, pode afectarnos destas e doutras maneiras inefables. Se fósemos máis de 10 persoas, esa concentración e esa atención, esa escoita, podería esfarelarse ou perderse. Deste xeito, ENTRE nós e AveLina, non hai nada máis, non hai escapatoria tampouco. Ou si, que ninguén nos obriga a ficar.
Pero, pregúntome, que acontecería se Desde ese silencio, en vez de facerse no Teatro Ensalle, se fixese noutro teatro municipal ou neses de maior capacidade? Apóstoche a que sería un escándalo. O Teatro Ensalle ten un público especial e tennos habituados a propostas que nunca fican nas convencións tradicionais do teatro dramático, ou do teatro posdramático trending topic. Ensalle non fai concesión ningunha na súa programación, nin nas súas apostas a través de residencias etc. E isto, evidentemente, foi creando un público moi singular, que non anula as particularidades do/a espectador/a. Un público cunha dispoñibilidade especial, sempre que se trate dunha dramaturxia e dunha proposta tan coherentes, fundamentadas, honestas e, atrévome a dicir, auténticas, como esta de AveLina Pérez. Ese lugar onde o teatro perde o nome e se volve infinito, deténdose no máis pequeno, no marxinal, no sucio, no vulnerable, no menos compracente, no humano, en definitiva.
