Gústanme os espectáculos. O fútbol tamén é un espectáculo. Así que aquí vai outra de fútbol, como no artigo titulado “Celta 3. Valencia 1”. Naquel establecía algúns paralelismos entre o xogo do teatro e o do balón e poñía o acento na importancia radical da identificación para chegar á catarse. Neste quérome deter un pouco máis nese aspecto. A identificación ten que ver coa empatía, coa capacidade de poñerse no lugar do outro. No teatro dramático dos realismos, igual que na maioría da novela ou do cinema, como artes que funcionan explorando todas as posibilidades da narratoloxía, a historia e os personaxes implican esa identificación, xeralmente cos protagonistas da historia. Neses personaxes, a través das súas relacións e conflitos, así como do contexto situacional, atopamos actitudes e pulsións nas que nos podemos sentir reflectidos. Ese espello, ese reflexo, esa proxección, son a vía da identificación que nos fará vivir, dunha maneira sublimada, as vicisitudes do personaxe, case coma se as estivésemos experimentando na nosa propia pel.
Con todo, a identificación cun equipo de fútbol parece basearse – ou así me pareceu que o experimentei eu no meu primeiro partido de fútbol (Celta / Valencia, en Balaídos, o 23 de agosto de 2024) – nunhas proxeccións máis básicas e simples: que gañen os nosos, o afán por triunfar e tamén o feito de sentirnos parte de algo, do equipo, dun nós. Esa reafirmación do nós, evidentemente, necesita dun vós. E aí acontece un pouco como coa segunda persoa do drama, que garante o conflito que, á súa vez, é o motor da acción. Só que aquí, sobre o céspede e na bancada, a segunda persoa é plural, igual que o é a primeira. E niso baséase tamén parte do efecto emocional do espectáculo: a multiplicación das emocións intensificadas polo multitudinario da experiencia compartida. O contaxio do que falaba, coa metáfora da peste, Antonin Artaud.
Atreveríame mesmo a dicir que se produce unha comuñón entre os seguidores dun equipo en contraste cos do outro. E o xogo, no campo, é gozoso, claro que si, pero tamén é un sacrificio, porque os xogadores dano todo.
No primeiro artigo no que tentei analizar o fútbol coma se fose un espectáculo de artes escénicas, o colega Nando Llera enviou un comentario no que sinalaba varios aspectos nos que merece a pena deterse. Por unha banda, apuntaba que a experiencia catártica do fútbol si que ten a capacidade de cambiar o interior das espectadoras e espectadores, fronte ás miñas observacións nas que sinalaba que ademais do balón, o fútbol move emocións, pero non pensamentos nin ideas. Eu sigo preguntándome que é o que puido cambiar en min despois de asistir ao partido.
Doutra banda, Nando tamén se refería á sensación de pertenza como unha ficción, igual que no teatro, dicía, e concluía citando un meme que vira: “dicir que gañamos despois de ver un partido de fútbol é como ver porno e dicir que follamos”. Bromas aparte, non podemos desprezar as ficcións porque, quizais, é o único que temos e porque somos seres produtores de ficcións: que é se non a identidade, tanto individual como colectiva, máis que unha ficción? Que é o ser se non unha ficción? E ollo, porque cuestionala pode levarnos á traxedia, e se non que llo pregunten ao príncipe Hamlet cando comezou coas dúbidas aquelas de “ser ou non ser”.
Que vivindo en Vigo me identifique co Real Club Celta de Vigo e que durante o partido sinta que gaño ou que perdo algo con cada xogada, amplificadas esas emocións, ao unísono, pola multitude que abarrota o estadio, é unha ilusión, unha fantasía, unha ficción. Pero é que eu mesmo tamén son unha ilusión, unha fantasía, unha ficción, alimentadas co tempo e polas circunstancias. Pero que quedaría se quitásemos iso, a identidade, a ficción? Seica hai algo detrás das máscaras?
Dalgunha maneira, outro colega futboleiro, Pablo Carrera, no seu artigo “O vello teatro dos soños”, ratifica esa dimensión tan necesaria que o fútbol e o teatro promoven: a unión, a ilusión, os soños. Sen obviar os aspectos máis controvertidos e negativos do denominado deporte rei, Pablo Carrera escribe sobre a importancia da identificación e da conexión entre a xente e o equipo. O seu artigo tranquilizou algunhas das miñas inquietudes respecto diso cando recoñece: “Nunca tratará o fútbol os grandes temas da humanidade. Non é algo existencial, transcendente, profundo. Non é Hamlet, vai de marcar goles. Pero é bonito ver á xente compartir un pouco de tempo, falar con descoñecidos no bar e fantasear sobre que cousas farían de nós o mellor equipo do universo.” E acaba cunha afirmación preciosa, ao meu xuízo, “o fútbol é da xente” e o teatro tamén, “sempre será do pobo”. Pois quizais esta é a clave.
Querido Afonso, recollo a luva nesta ocasión vestido coa elástica do meu equipo de sempre, o Deportivo da Coruña, e como bo rival visitante, espero confrontar e saír airoso, cando menos cun punto. Quero invocar tamén así ao noso querido Pablo Carrera, con quen levo algunha década xa falando de fútbol, e de teatro.
Sen deixar de aprezar o esforzo insólito da vosa comparativa entre o espectáculo do fútbol e do teatro, observo que nela, misturades duas liñas que chocan: o estrictamente deportivo e o negocio/espectáculo. Quen ama o deporte con paixón e se identifica profundamente coas cores, cando perde, ten unha sensación de frustración similar a do soldado no campo de batalla. E esa sensación vaille durar toda a semana, ata o próximo encontro. Máis aló das metáforas, o individuo vai pasar unha semana de “merda” e vai trasladar o seu desacougo a todo quen lle rodea. Coa victoria, dase a mesma intensidade. Pero o tema vólvese grave cando ademais do deportivo entra en xogo o negocio e vemos como os clubes ricos e poderosos devoran aos modestos, cómo ao final, toda esta entelequia non responde máis que ante o capitalismo máis salvaxe. Resulta que o fútbol espectáculo non é da xente… Entón entran en xogo os temas tráxicos como o destino, a inxusticia e, de cando en vez a mistificación dalgún tolo que foi quen de romper a norma e vencer ao monstruo, nun par de xogadas. Ese día o heroe logrou enganarnos a todos. (Véase Arxentina-Inglaterra Mundial de México 86: https://youtu.be/9AQrLxWnXWs?si=fbLLzuzuQ80CW_96)
O fútbol, amigo, é principalmente política de clases e dun xeito secundario, un sinxelo e divertido xogo popular que, sorprendentemente, pode alcanzar a mística e mudar as vidas, as ideas e os pensamentos de grandes masas humanas, que se radicalizan e chegan a dar a vida e incluso a perdela pola súa camiseta. Ser ou non ser? Toca sacar outra cita: “Os maiores crímenes da humanidade se fixeron en nome da identidade” (A. Iurisevich). O que hai detrás das máscaras son actores e actrices que pretenden a conciencia que o espectador saiba que todo o que lles van contar, é mentira. No fútbol non, no fútbol pretenden que creas que é verdade. É cousa túa se aceptas ou non a convención para poder disfrutar do deporte.
Polo tanto, dende o meu humilde punto de vista, a perspectiva é moi relevante cando se tocan asuntos do corazón.
E remato. Dende Grotowski a Barba, pasando por Lecoq ou Meyerhold, os estudos que no século pasado analizaron os deportes para entender e aplicar as súas mecánicas á técnica do actor/bailarín, deron lugar a unha nova forma de entender o teatro: dende a antropoloxía. De aí o meu interés ao ler que falabas de fútbol e coa sagacidade que che caracteriza, puxeras o ollo no baile dos futbolistas/performers. Parabéns polo artigo. E unha aperta blanquiazul!
Grazas, Nando! Aprezo moito as túas palabras, porque veñen cargadas do coñecemento que dá a experiencia e a paixón que se pon nela. Sempre llo digo ao noso alumnado: unha cousa é a información e outra o coñecemento e ti, disto, nótase que falas desde o coñecemento. Seguimos! Este partido, con certeza, non vai ficar aínda aquí.