É curioso como neste mundo, para sentirnos cómodos, hai que ter todo atado. Controlar a situación dános unha certa tranquilidade e unha sensación de seguridade. Pero, ao mesmo tempo, é precisamente este control e seguridade o que pode converter a nosa existencia nun lugar plano, aburrido, carente de todo aliciente. Vivimos en contradición porque, no fondo, esa é a nosa natureza. Buscamos confort. A quen non lle gustaría unha vida cómoda e sen sobresaltos? Pero tamén sabemos os perigos de non saír da nosa zona de confort, caer na monotonía, a apatía e, en definitiva, a infelicidade. Sempre pensei e comprobei que as artes escénicas son espazos liminais propicios para saír das nosas zonas de confort e ampliar os nosos horizontes.
NUISIS ZOBOP de Joana von Mayer Trindade e Hugo Calhim Cristóvão: SUORES DE MEL E A MORTE NÃO TERÁ DOMÍNIO
O sábado 22 de marzo de 2025 estiven no Museo Serralves do Porto (Portugal), ese prodixioso edificio de Álvaro Siza que é unha obra de arte en si mesmo, pola súa integración cos xardíns e o parque que o rodea, o uso da luz natural e a sensación de benestar e gozo que facilita a súa estrutura, deseño e dimensións. Sempre que vou a Serralves atopo exposicións e actividades que me encantan porque me dan a coñecer artistas que me sorprenden e, de diferentes modos, conectan comigo dalgún xeito. Este sábado fun participar no lanzamento dun libro que en si é outra obra de arte, unha especie de libro de artista, orquestrado por unha parella de coreógrafos: Joana von Mayer Trindade e Hugo Calhim Cristóvão, da compañía Nuisis Zobop do Porto, e auspiciado polo Instituto de Filosofía da Universidade do Porto. O libro leva o mesmo título que o último traballo de danza da Nuisis Zobop: Suores de Mel e a Morte Não Terá Domínio.
É insólito atopar libros de artista no ámbito da danza, e menos aínda cando a creación vai acompañada dun equipo diverso e multidisciplinar que reflexiona, escribe, deseña, fotografa e, en definitiva, amplía e crea a partir desta obra de danza e da poética desta parella singular. Filosofía, literatura, teatro e artes plásticas, como fundamento para a creación da danza e, ao mesmo tempo, como perspectivas desde as que expandir e producir pensamento a través da danza. Neste peculiar equipo tiven o pracer de participar xunto a Armando Nascimento Rosa, Beatriz Coelho, Carlos Pimenta, Chris Page, Cláudia Marisa, Cristina Aguiar, Ezequiel Santos, Gustavo Pimenta, Lucia Marrodan, Luis Ramos, Manuela Hargreaves, Mário João Correia, Michele Simi, Miguel Lobo Antunes, Nuno Matos Duarte, Pedro Fiúza, Rita Xavier, Rui Lopo, Sara Miguelote, Sofia Vilar Soares, UNT – Joana Cardinal & Tiago Silva e Jérémy Pajeanc. No lanzamento deste libro, onde a danza desafía a súa fascinante natureza efémera, na libraría de Serralves, participamos Joana von Mayer Trindade, Hugo Calhim Cristóvão, Armando Nascimento Rosa, Cláudia Marisa, Celeste Natário e Rui Lopo, presentados por Cristina Grande, coordinadora do departamento de Artes Performativas da Fundación Serralves.
Desfrutei e aprendín co que comentaron os meus compañeiros na celebración do alumamento deste libro tan pouco habitual. As conexións filosóficas establecidas por Celeste Natário e Rui Lopo, as conexións existenciais e a poesía en Cláudia Marisa, os insólitos vínculos literarios e dramáticos que nos descubriu Armando Nascimento Rosa. No meu caso, centreime no concepto de beleza de Natália Correia, que cobra todo o sentido no escenario en Suores de Mel e a Morte Não Terá Domínio. E, máis aló do que escribín no libro, quixen reflexionar levemente sobre a teatralidade implícita que se pode percibir na danza da Nuisis Zobop. Tamén sobre a imprevisible e sorprendente comicidade que, dende a heterodoxia revolucionaria, xorde nunha das secuencias desta obra de danza, en contraposición á “marcha fúnebre” da Heroica de Beethoven, que soa nese momento, quizais como unha forma de desafiar o dominio da morte. Pensándoo de novo, agora mesmo, mentres escribo este artigo, creo que é unha especie do que Baudelaire chama en De l’essence du rire (1846) (Sobre a esencia da risa) “comique absolu” (cómico absoluto), en antítese do “comique ordinaire” (cómico ordinario), ao que chamou “comique significative”, (cómico significativo), sendo este último facilmente entendible ao relacionar a obra de arte coa moral, fronte ao primeiro, próximo ao grotesco, captado máis pola intuición que pola comprensión. En todo caso, a mestura de asombro e risa naquela secuencia de Suores de Mel e a Morte Não Terá Domínio foi para min algo moi estraño e incrible que me deixou en suspenso. Se alguén quere alucinar, que vexa o espectáculo e/ou o libro, porque este é un libro para ler, pero tamén para ver e mesmo para sentir o seu peso. (Pódese conseguir contactando coa Nuisis Zobop, a través da súa páxina web, ou na libraría do Museo Serralves, que tamén conta cunha tenda online).
À TUA VOLTA de Sofia Dias & Vítor Roriz
Convidado por Cristina Grande, coordinadora do departamento de Artes Escénicas de Serralves, puiden participar na performance À túa volta de Sofia Dias & Vítor Roriz.
Hai anos que sigo con atención e fascinación o traballo desta parella de creadores portugueses, na que se combinan coreografías corporais e vocais para presentar espectáculos que son como feitizos. A maxia e o encanto de todas as propostas que vin de Sofia e Vítor baséanse nunha delicada e lúdica filigrana de xestos, movementos e palabras, que constrúen e deconstrúen, emprendendo camiños que xogan coas nosas expectativas, superándoas. A dimensión experimental e artificiosa das súas dramaturxias vai sempre acompañada dunha verdade e unha autenticidade moi ligadas ao encontro presente no que se desenvolve o espectáculo. Dos seus traballos, consultando Google, vexo que escribín sobre ‘Um Gesto que Não Passa de uma Ameaça’ (Artezblai, 14/02/2022), ‘Escala’ y ‘Sons Mentirosos Misteriosos’ (Artezblai, 06/02/2022), ‘O Que Não Acontece’ (Artezblai, 17/02/2020), ‘António e Cleópatra’ con Tiago Rodrigues (Artezblai, 16/07/2015), ‘Fora de Qualquer Presente’ (Artezblai, 11/04/2014). De todas estas pezas gardo gratos recordos de experiencias especiais, pero nunca participara directamente nunha performance como À túa volta.
Paga a pena deterse e botarlle un ollo á sinopse da proposta:
“À tua volta é uma performance que convida uma pessoa do público de cada vez a “estar” 10 minutos com cinco performers numa sala. A estrutura peculiar de À tua volta assenta num diálogo sensível entre performers e visitante, onde apenas é requerida a sua presença e a partir da qual a performance se reinventa. A potência desta performance reside na sua simplicidade, plasticidade e na permanente reconfiguração dos códigos de relação: como num jogo em que as regras vão sendo inventadas à medida que se joga.”
Así, estaba eu sentado nun tallo agardando a que alguén me viñese buscar para entrar. Apareceu Vítor Roriz e moi amablemente, coas palabras xustas, explicoume un pouco as premisas básicas: só tiña que entrar na sala con el e desfrutar da actuación que se ía facer ao meu redor. Non tiña que facer nin producir ningún tipo de acción ou movemento, máis aló do que me puidese apetecer. Deume uns auriculares, a través dos cales podía escoitar a súa voz máis intimamente, sen o ruído ambiental. Acompañoume ata a sala, describindo de maneira precisa e suave os meus movementos mentres me achegaba á porta, abríaa e entraba. Alí atopeime rodeado de cinco performers que me miraban directamente coma se fose un ser por descubrir. As súas miradas devolvían esa curiosidade primordial por calquera elemento do mundo que queiramos coñecer e co que, dalgún xeito, desexamos establecer unha relación. O máis incrible desta situación é que non me sentín intimidado, invadido ou violentado en absoluto. Pola contra, sentinme ben acollido. Aínda que non vou negar que tamén había en min unha sensación de sutil desacougo e expectación, porque non deixa de ser unha situación sinxela, pero ao mesmo tempo extraordinaria, con cinco persoas que non che falan nin se achegan a ti por unha finalidade lóxica e práctica, dende o punto de vista máis habitual dos achegamentos que facemos no noso día a día, sempre motivados por algunha necesidade.
A través dos auriculares seguín escoitando a voz cariñosa de Vítor, describindo os meus movementos e pequenas reaccións, logo escoitei un texto que parecía describir algo paradisíaco. Entre os performers, recoñecín a Sofia Dias, unha presenza que a min, persoalmente, encántame, literalmente. Os cinco performers movíanse nunha coreografía fluída que podería asemellarse ao movemento dalgúns animais ou plantas balanceándose polo vento. Case me atrevería a dicir que os seus movementos sutilmente estilizados eran a vibración orixinada pola miña presenza e polos meus movementos de achegamento ou afastamento, segundo o que me pedía o corpo. Creo que a escoita integral foi a clave do xogo e que dela xurdiron as calidades e o ritmo das accións. Accións teatrais alleas a obxectivos dramáticos ou á procura de xerar unha situación mimética con respecto a situacións do que adoitamos chamar “realidade”. Non. Estaba dentro dun xogo fantástico centrado no “estar” amplificado pola membrana vibratoria constituída por estes cinco performers. Sen pretendelo, atraído polo encanto dos movementos converxentes de brazos e mans, acabei mergullado nesa coreografía, deixándome ir. Supoño que as neuronas espello, en situacións favorables, lévannos a unha empatía dinámica que tamén pode mover o noso corpo, así como a transmisión da enerxía que cada persoa desprende e proxecta.
Noutra fase deses 10 minutos de performance, nos que desaparecen as coordenadas do tempo, atopeime rodeado da vibración sonora do canto vocálico que entoaban os cinco performers, mentres se movían ao mesmo tempo. E alí, o que máis me apeteceu foi deitarme relaxado no chan e pechar os ollos.
Convidáronme entón, na fase final, a observar unha especie de tapiz cunha paisaxe hipnótica vexetal dun bosque, que se movía polo rectángulo da sala, achegándome á saída. E, unha vez máis, como ao principio, a voz e a compañía de Vítor Roriz para saír do espazo e desta experiencia, pero non sen antes observar tamén as nosas siluetas de sombra nun recuncho habilitado a este respecto, fóra da sala onde se desenvolvía o groso da performance.
Aínda que o pareza, non hai “spoiler” posible respecto de À tua volta, pois, aínda que se percibe a estrutura dramatúrxica das súas diferentes fases, o aspecto máis substantivo ten que ver coa escoita integral e co que propicie tamén a presenza e o “estar” da persoa do público que entra a participar.
Alguén me dixo que había xente que saía chorando. Eu saín sorrindo e feliz. Chorar tamén pode ser unha expresión de felicidade. No meu caso, foi unha experiencia entre a inquietude que provoca un contexto lúdico tan especial e a dimensión tranquilizadora e acolledora desa membrana vibratoria que producía movementos, sons, danza, mesmo debuxos nuns encerados apoiados nas paredes. Dez minutos de felicidade, de inquedanza reconfortante, de saír da zona de confort a espazos inexplorados do “estar”, que finalmente nos liberan, aínda que só sexa por uns minutos, do noso “ser” cotián. Un espazo, polo tanto, para desligarnos dos nosos usos e costumes e para acceder a outras dimensións da nosa presenza nas relacións. O luxo de mirarnos nun espello formado por cinco persoas que, á súa vez, se reflicten nun “eu” que transcende o ámbito do concreto. Unha experiencia artística de luxo!
