Onte custoume durmir e non foi polo calor de agosto. Estiven até as tantas con El silenci de Elena Santiago García, unha dramaturga nova de Andorra que gañou o XLIX Premi Born de Teatre 2024, que estou traducindo ao galego. Tampouco foi O silencio o que me quitou o sono. Hoxe, domingo 10 de agosto, espertei tarde e vin que tiña unha chamada perdida de Ana Abad e outra de Antón Lamapereira.
Neste mes de agosto ando a traballar a esgalla en varios proxectos que durante o curso académico non teño case tempo a desenvolver. Pero neste mes, déixolle ao corpo que mande e non o someto ao reloxo. Tampouco estou tan atento ás noticias, ás que accedo, principalmente, a través da radio e dos xornais dixitais. Espertei tarde, vin esas chamadas e sen devolvelas, púxenme a facer o almorzo. Entón chámame Alberte e dimo: hoxe morreu Manuel Lourenzo! Morreu Manuel Lourenzo? Non pode ser. Os dramaturgos e as dramaturgas non morren.
Vaise un amigo especial. Especial porque non era un amigo de todos os días, nin de darlle a lata, ou el darma a min, coas continxencias diarias. Era un amigo deses que, cando te encontras con el moi de Pascuas en Ramos, parece como se non pasase o tempo e como se, neses poucos encontros, tocases a cerna das cousas e, entrambos, lle désemos a volta ao mundo.
Non quero escribir sobre Manuel en modo erudito, facendo aquí unha revisión académica do seu inmenso legado, que supera as trescentas obras dramáticas, nun amplo espectro temático e estilístico. Sempre coa raíz nos clásicos do teatro occidental, nomeadamente Esquilo, Sófocles, Eurípides, pasando por Shakespeare, e recuncando nos clásicos galegos, con especial predilección pola literatura dramática de Álvaro Cunqueiro e Otero Pedraio. Non quero poñerme estupendo cunha erudición que seguramente non teño, senón falar desde o persoal. Creo que estamos nun momento histórico no que nos fai moita falta actuar desde os afectos e intervir politicamente desde o persoal, como célula imprescindible do colectivo, para que este non sexa un rabaño no que “a disciplina de partido” afogue ou aniquile as singularidades. Estamos nun momento de homoxeneización terrible, propiciada pola mediación dixital global, que nos vai manipulando ao seu antollo, segundo algoritmos e intereses alleos. Toca actuar desde o ser e o estar do momento vivencial e singular.
Isto todo sempre preocupou a Manuel (eu nunca lle chamei Manolo. Para min os nomes son os que son e para iso están). El foi un defensor en acto da nosa lingua e do feito diferencial da nosa cultura galega, fronte ás presións que, desde hai moitos séculos, levamos soportando.
Cando retornei a Galiza, despois de pasar cinco anos en Asturies e dez en Catalunya, Manuel Lourenzo foi, xunto a Francisco Pillado Maior, unha das persoas que mellor me recibiu e acolleu. Casahamlet, a súa escola e compañía teatral na Coruña, era unha casa aberta. Un reduto non só de adestramento teatral, senón tamén de consciencia e ética teatral. E a revista Casahamlet de escrita dramática e ensaio teatral era un luxo, do que tamén tivemos a sorte de formar parte unha boa presada de dramaturgas e dramaturgos de diferentes xeracións e tendencias.
A Manuel Lourenzo podemos consideralo un dos fundadores da erregueté | Revista Galega de Teatro, cando en 1983 impulsou, desde a Escola Dramática Galega, o Boletín de Información Teatral, do que se ocuparía, desde a sección de Vigo, Antón Lamapereira. Unha publicación que foi evolucionando, co tempo, á edición actual, que mantén a revista en papel, que vai sacar agora o seu número 109, ademais dunha edición dixital con contidos diferentes aos do papel. Lourenzo levaba máis de corenta anos de subscritor da revista. O seu activismo cultural incluía, como non pode ser doutro xeito, o apoio para que existise unha publicación galega sobre artes escénicas, non só como subscritor, senón tamén como colaborador. Sempre que lle pedimos que escribise algo facíao. Na revista, por tanto, pódense encontrar artigos asinados por el e tamén pezas teatrais, a última: Lenda escandinava. O primeiro Hamlet, publicada en 2022 no volume número 3 da Colección Dramaturxia Contemporánea da erregueté (ISBN. 978-84-1247222-6).
A última vez que estivemos xuntos foi o 26 de outubro de 2024, cando fun á súa casa para velo e facerlle unha entrevista, que titulei “Séculos a escribir teatro” e que se pode ler na revista en papel número 108. Pasamos unha tarde fantástica falando do que máis nos gusta no mundo. Iso é ao que, dalgún xeito, me refería antes, cando sinalaba que Manuel era un amigo especial, deses que non necesitas ver continuamente, porque aínda que só o encontres moi de cando en vez, cando estás con el detense o tempo e entras noutra dimensión ligada ao eterno. Parece unha esaxeración ou unha fantasía, pero é a pura verdade. Ás veces a verdade non é verosímil. Pasa moito nas teatralidades posdramáticas, fincadas, algunhas ocasións, no extraordinario e na excepcionalidade da carne, do material, dos corpos no xogo teatral do presente. Pasa no circo e na danza. Vemos o inverosímil, acontece o inverosímil diante dos nosos ollos. Iso mesmo pasábame a min cada vez que me encontraba con Manuel Lourenzo. Os dous cos ollos acendidos, cunha ilusión e unha ledicia profundas, a de dúas persoas irremediablemente apaixonadas polo teatro. Non había horas que chegasen cando nos poñiamos a falar, porque, en realidade, non se trataba dunha conversa, senón dunha comuñón, do encontro entre dous seres atravesados polas mesmas inquedanzas.
Ese diálogo que se conxugaba co entendemento das nosas enerxías e de todo o que non se di pero se sente, era algo inesquecible que non ten prezo para min.
Sen desmerecer a ninguén, eu teño trato con moita xente do mundo das artes escénicas, pero con moi poucas persoas consigo sentir esa plenitude cando compartimos pensamentos, emocións e experiencias. Quizais é porque Manuel traía consigo unha vida consagrada ao teatro, nun núcleo familiar que o quería e o apoiaba niso. Ao seu lado Montserrat Modia, cómplice total, coa que sempre me gustou falar e botar unhas risas. Cilha Lourenço, que a sinto como unha irmá. Son esa parte da familia de Manuel con quen teño máis contacto e que abrazo, con estas letras, na distancia espacial, hoxe, pero na proximidade dos afectos que nos unen.
Manuel Lourenzo déixanos unha obra inmensa, monumental, e un exemplo vital ao cadrado, ou sexa: un exemplo de vida que é vital (relevantísimo e moi vivo). Para min, Manuel continúa, na súa obra, no pensamento, nos afectos e lembranzas inesquecibles. Incluso en detalles aparentemente intranscendentes: sempre que sexa 15 de abril vou continuar facendo un brinde por el, no día do seu nacemento, que case coincide co meu. El nos montes do Valadouro, onde lle puxo as primeiras imaxes e palabras ao mundo, e eu nos dos Ancares, na primeira hora do 16 de abril. Estas cousiñas de cariz case esotérico, coas que, igual que con outras casualidades, desfrutamos de fabular. Dous aries panteístas raptados por Talía, dous nenos de aldea cinguidos ao rito do teatro, esa república na que todo é posible.
Manuel, sabes que os dramaturgos non morren?
Premio Álvaro Cunqueiro da Xunta de Galicia en 2001. Premio María Casares á Mellor Adaptación teatral en 2016. Premio de Honra do Festival de Teatro Galego, FETEGA, do Carballiño (Ourense) en 2020. Premio Internacional de Xornalismo Carlos Porto 2024, de prensa especializada, do Festival de Almada, organizado pola Câmara Municipal de Almada, do que tamén recibira unha Mención Honrosa en 2020.
- O que hai e o que buscamos - 23/11/2025
- O corpo a vontade e o ser - 16/11/2025
- Quincegotas. O extraordinario está nas pequenas cousas - 02/11/2025
