A fin dunha idade contemporánea
| Camilo Franco |
Estamos todos de acordo no diagnóstico. Incluso quen saca partido del. Estamos todos de acordo na inxustiza na circunstancia, no insensato da desigualdade. Estamos de acordo no tamaño do engano e no campo ridículo de manobra que se quere deixar para a xente fronte ao inmenso teatro de operacións no que se move o capital. Estamos completamente de acordo en que moitísima xente incomoda moitísimo máis e tamén estamos de acordo en que o silencio, lonxe de ser neutral é só outra forma de complicidade. Estamos de acordo no problema, pero estamos moi lonxe de dar cunha solución.
En xeral, o contemporáneo é torpe para tratar coas cousas colectivas. Non tanto por falta de vocación como por falta de ferramentas. Está afeito a tratar co individuo, coas súas relacións cando non coas súas intimidades. Naceu coa necesidade de ir rescatando partes de cada un, partes que axudasen a navegar a identidade particular nun tempo no que o conxunto estaba uniformado. O contemporáneo naceu para distinguir, para salvagardar as diferenzas. Para asegurar o espazo de cada quen fronte a unha colectivización identitaria. Isto, penso, segue sendo válido. Pero a circunstancia mudou. Quizais non tanto desde o individual, pero inmensamente desde o político. Tamén desde o social, que é como queren chamarlle ao político quen ten medo da palabra política. E aquí está o contemporáneo, remexéndose por ver se hai capacidade para afrontar o reto de contar un cambio de época que, como lles pasou aos economistas, non foi capaz de prever.
Se aceptamos como referencia a primeira semana Escenas do Cambio, encontramos esa disposición a afrontar o público como un argumento inaprazable. A tratalo, quizais, cun certo sentido especulativo e a non descartar a posibilidade poética derivada do que, en realidade, é un combate ao que imos pesimamente armados. Se tomamos o festival como punto de observación parece que o contemporáneo está moi decidido nas propostas de diagnóstico e con moitas dúbidas nas conclusións. O contemporáneo é moito mellor provocando dúbidas que facendo declaracións. É mellor buscando outras olladas que sinalando: esta é a ollada.
Pero agora estamos no inverno dos descontentos. Esta é a circunstancia. E pola forza temos que aceptar que a economía é a linguaxe máis importante da historia. A definitiva. Que todo tornou economía e que o individuo ten que aprender a ser en termos económicos, incluso para poder fuxir desa condición. Que o único xeito de de distanciarse desa condición é aprendendo a dominala. Estamos aquí facendo aínda propostas de diagnose, atacados en parte pola historia da escorrentada e, penso, sen unha conciencia clara do que supón participar da colectividade.
É certo que Cláudia Dias fixo un mapa do mundo. Un Google Earth moito máis sofisticado na acción que no texto, máis elaborado e tamén máis suxestivo. Pode suceder que o textual sexa un resto do naufraxio, unha ferramenta mentireira, desconfiable: pero se a imos utilizar cómpre manexala coa mesma potencia que calquera outra. A delicadeza da viaxe en Vontade de ter vontade abandonouse un pouco no texto e quizais restou algo de claridade ao final: quedamos porque alguén terá que resistir. Tampouco é necesario chegar á épica da derrota.
Estamos atrapados entre a descuberta e a súa aplicación práctica. Atlas é unha demostración de que unha vez que tes á xente hai que facer algo máis con ela. É, por dicilo así, unha metáfora da contorna: as enerxías particulares son difíciles de disciplinar ás necesidades colectivas. Se a intención da performance é demostrar que hai malestar (ou o seguinte) entre a cidadanía quedou claro. Tamén haberá que entender que desde o primeiro dos Atlas, en 2011, a circunstancia cambiou a peor e que o merodeo sobre o social comeza a precisar dunha resposta máis política que emotiva. A estas alturas necesitamos máis unha revolta que un desafogo. A obra mide claramente o asunto do diagnóstico: nada do social está no lugar que debera. En realidade aclara con contundencia: ninguén está no lugar que debe. Sen embargo, introduce unha paradoxo, non parece que esa suma de xente que incomoda resulte verdadeiramente incomodante. Quizais a verdadeira eficacia da acción sexa esa: demostra que con xuntarse e falar cada un do seu non chega.
E algo diso valería para De repente fica tudo preto da gente. A proclama sobre a relación, dificultosa, entre o individuo e o grupo; a idea de que facemos parte de grupos diferentes que non sempre queren entrar en contacto ou de que observación non é un xeito útil de participación queda clara e funciona incluso calculando os espectadores que o seu xeito de participar é a fuxida. A compañía baila e non especula. É unha danza de orde pechado, en certo sentido provocadora co rol do espectador. Algo desafiante. Capaz de colocar ao espectador nunha situación de tensión e argumentar. De cambiar o seu papel. Desde aí o espectador, e tendo en conta a duración da peza, podería ser levado a outro punto. Pero en máis dun sentido volve ao seu papel.
E o papel dos espectadores nos espectáculos (aceptando por común a denominación) é agora máis que nunca o papel do individuo na sociedade. Propoñer a participación é un argumento que funcionaba moito mellor hai seis anos que agora. Funcionaba mellor porque a circunstancia era outra. Non a da arte, a da sociedade. A participación é imprescindible. Pero a contemporaneidade do presente estará en saber argumentar esa participación.
Festival Escenas do Cambio.
Vontade de ter vontade. Cláudia Dias.
Atlas. Ana Borralho & João Galante
De repente fica tudo preto da gente. Mercelo Evelin/Demolition Inc.
Cidade da Cultura. Museo Centro Gaiás.
