Marianella sobre Marianella
A partir dun pequeno encontro con Marianella Moreno na MIT de Ribadavia, onde presentou Ella sobre Ella.
| Esther Carrodeguas|
| Foto: Rosinha Rojo / MIT Ribadavia |
#slowfood
Falar con Marianella dáche un aquel de esperanza na humanidade: que unha muller que xira o mundo coas súas pezas sexa tan de pincho de tortilla. Ten que ver, supoño, con que está do lado do teatro independente (para o que apenas hai recursos económicos, como é lóxico), e que entende a súa compañía coma unha familia escollida e por tanto desexada: esa familia coa que realmente queres estar.
Arrancamos falando da liberdade na arte (na artista) e ela xa se coloca nun lugar concreto da mesa: o bordo. Sen risco, di, non hai arte: sen a posibilidade de caer. Se che importa de máis -o éxito- ficas paralizada. E en todo caso, ironizamos, facer teatro é fracasado di per se: non producimos obxectos de venda: non entramos na ruleta neoliberal: ficamos lonxe da economía do éxito. O teatro é unha reserva natural de valores. Se sobrevive é porque a humanidade aínda paga a pena.
A Marianella non lle interesan os lugares fixos. Non ten fórmulas ríxidas, preconcibidas. Gosta de investigar xerando un espazo-tempo relaxado onde as actrices e/ou actores se poidan entregar -se expoñan- para dar a luz unha verdade poética persoal e interdependente. A curiosidade é o gran motor: a dúbida: a frescura de non ter nin idea de como vas resolver o que teñas que resolver. Nada está xa escrito mesmo cando estea ‘o escrito’. Todo se vai cociñando man a man na procura dun vinculo real co real: coas persoas e coa realidade sensible, política e estética. A súa entrega total na sala de ensaios fai que, a maiores, sexa este un lugar de crecemento persoal para ela: un encontro amoroso, íntimo e profundo; un mergullo san nas complexidades psíquicas coas que convivimos.
Os ingredientes principais das súas receitas? Intuición. Ese camiño entre o consciente e o inconsciente. Saber e non saber. Conexión e escoita constante. Confianza. Para que aconteza o milagre da creación conxunta. Música. Cada vez máis presente nas súas montaxes como liberadora do corset da palabra. Silencio. A pausa da reflexión para atoparte neste mundo que desborda propostas-libros-imaxes. Soidade. Ser artista é ser antisocial, mesmo nun sistema colectivo coma o teatro. Porque ten que ver co mirar, co punto de vista, con distanciarse e non ser un súbdito: velaí o pulso. Tempo. Como termómetro da verdade: non se pode acurralar a creatividade se pretendemos un vínculo verdadeiro.
Porén, todo é posible. Así, no 2017 abriu o festival Sala de Parto (Lima) coa súa peza Bicentenaria (autoría compartida xunto a Mariana Silva) nun proxecto que inclúe a 200 mulleres en escena [entre actrices profesionais, bailarinas, rapeiras, deportistas, avogadas, amas de casa ou xornalistas] re-visitando a figura da muller ao longo dos séculos nun proxecto cociñado en tan só 10 días. Cada prato ten unha receita diferente: unha preparación única.
#buffetlibre
Cando unha vai a un buffet libre, sabe do risco de empacho. O exceso está contido nese formato culinario no que todo cabe, e sen límite. Por iso non é estraño que para una obra excesiva como Ella sobre ella, Marianella teña escollido o garfo libre, como ela lle chama ao noso buffet, para investigar sobre Carlota Ferreira, muller transgresora dos canons da sociedade uruguaia do século XIX –así reza a wikipedia-, de vida turbulenta e romances escandalosos, entre eles os que mantivo con Juan Manuel Blanes (o gran pintor uruguaio que a retratou no que é unha icona da arte nacional) e tamén co seu fillo Nicanor, con quen casou para pedir a anulación de matrimonio 6 meses despois. Algo máis de tempo fixo falta (ano e medio, aínda que con moitos outros menús na carta) para cociñar unha peza cuxos ingredientes principais son a arbitrariedade, a liberdade e unha chea de recursos escénicos para falar dunha vida arbitraria, libre e absolutamente chea que pon en cuestión o noso cuestionamento. Un ‘ela sobre ela’ que remata por ser un nós sobre nós.
Carlota ven do pasado e co impulso que tivo que facer para saír da historia plántase en escena. Reclama a súa imaxe. Mais non ven reconstruír a historia senón que ven vivir de novo, nos nosos tempos, ven ser unha muller de hashtag excesiva, libre e chea de vida. Ven reconstruír a súa vida e tamén a súa imaxe. Quere recontarse dende o ela (dende a femia). Esta son eu, ven a dicir: a que fode, a que canta, a que se ri e a que chora, a que vomita, a que da noxo pero sobre todo a que é libre. E por ser ela, non nos queda outra que preguntarnos quen somos nós: as que xulgamos, as que non aceptamos, as que condenamos: as que non somos tan libres. Este é o éxito da proposta: que a transgresión (nomeadamente a sexual) segue a operar tantos anos despois en tanto que transgresión. Que #carlotabi #carlotahetero #carlotahomo segue sendo revolucionaria, provocativa e provocadora. Estamos nas mesmas, vennos dicir Marianella. Estamos nas mesmas e isto non ten pinta de cambiar demasiado, podemos engadir dende o patio de butacas. ‘Eu podo foder no pai e no fillo. Poderán eles? Eu estou preparada. Estades vos?’. Mané-Carlota insiste en recordarnos que o mundo non está preparado para a liberdade. Que o mundo se salva a si mesmo do caos do exceso a través do medo. Da dor. Do medo á dor. Da incomprensión. Do medo da dor da incomprensión. Porque a humanidade porta con ela as cancelas alí onde vai. Porque a liberdade sae cara, tanto máis para as mulleres
O espectáculo cuestiona tamén a propia construción vital do pasado histórico. Todo o que sabemos sabémolo a través das outras persoas. Defínen-NOS. Especialmente, dende o relato masculino. Así é no caso de Ferreira: todo o que sabemos dela chéganos a través do ollar dos homes que a coñeceron. Por suposto, Mané e Marianella non poden fuxir de ser unhas ‘outras’ que falan, mais na súa re-construción apreciamos a frescura suficiente para entender que esa ela non é ela, que esa ela é outra, que a ela de verdade ninguén a pode contar. Ao tempo, desfrutamos desa re-visitación dos corpus-machos dende o corpo-femia. Ese pai e ese fillo –pintores- que no lenzo da escena non pintan apenas nada, nin están demasiado pintados. Vinganza escénica: ela vense pintar a si mesma.
É o momento de collermos os pinceis, parece berrar Marianella. Dende o erótico tamén. Dende o politicamente erótico. Dende a cona, digo. Como nos saia da cona, vaia. Pouca documentación e moita creación. Un micro. Unha guitarra. Un lenzo en branco. Moita liberdade. Risco. Vómito. Dor. E unha actriz disposta a todo -como a musa- dentro do espazo de relativa seguridade que nos ofrece a sala de ensaio (e de re-presentación). Unha actriz líbera que rí a gargalladas mentres nos conta que se chegou a facer adicta a un certo tipo de ensaios con grupos de persoas tamén dispostas a todo. A probar. A xogar. A ser sen cancelas.
Marianella arrisca e gaña nesta proposta que leva o aplauso do público tanto en Uruguay (onde a desmitificación das imaxes históricas podía ter sido unha desfeita) como aquí, onde a proposta non racha moldes históricos pois os referentes non os coñecemos e a peza en si non deixa entrever a “verdade” que hai detrás. A recepción é toda outra (non existe o paralelismo e pérdese unha certa profundidade) mais o público parece non necesitalo. E a Marianella non lle importa: non lle gusta pensar demasiado no público. As fronteiras na arte, di, non existen.
#sobremesa
Docencia, activismo cultural e creación mestúranse na vida de Marianella á maneira dun collage sen orde preestablecida ou intencións claras agás o seu activismo. A arte é un acto de desobediencia, di. O teatro unha trincheira de denuncia onde tes un público prisioneiro ao que contarlle cousas. Sentados. Dispostos a escoitarte. Non é pouco nos tempos que corren.
Marianella fai política dende a forma, e moitas veces tamén dende o contido, cando escolle por exemplo falar sobre Elena Quinteros (mestra e militante anarquista detida e desaparecida durante a ditadura cívico-militar uruguaya). Ou cando leva a cabo a súa Antígona Oriental (dirección de Volker Lösch) na que realidade e ficción se mesturan nun coro con vinte ex-presas políticas e exiliadas que comparten escena con profesionais. A forma non esquece o fondo. As personaxes falan e responden as persoas: non é o mesmo empurrar con carraxe a unha actriz que á que foi protagonista da escena real. No daré hijos, daré versos é outro exemplo. Marianella pechouse unha semana na súa habitación tentando conectar coa soidade de Delmira Agustini, muller e poeta adiantada ao seu tempo -e por tanto incomprendida- finalmente asasinada de maneira tráxica polo seu exmarido en 1914. Unha historia que conecta de cheo cos telexornais deste noso presente nomeadamente feminista do que Marianella desconfía. A mellor militancia, confesa, é a silenciosa. Non se pode ser feminista porque está de moda. Hai que ser feminista dende o que se produce, dende o contido, dende o equipo, e sobre todo dende como se é en solidariedade coas colegas, e non actuando peor ca un ‘macho’.
Tamén desconfía dela mesma cando amosa a súa valentía só na escena. Hai que ser valente fóra dela tamén, di. Por iso decidiu escribir un artigo manifestándose de maneira crítica en contra da nova lei de teatro independente que se vai aprobar en Uruguay. Sairá á luz esta mesma semana no semanario político Voces. Está un chisco nerviosa. Sabe que gañará inimigos. Impórtalle pero non lle importa. As artistas non podemos deixar que nos aplaque o medo. Non podemos ficar caladas. Temos que conseguir que as cousas muden.
Cía. La Morena (Uruguay)
Dramaturxia e dirección: Marianella Moreno
En escena: Mané Pérez
