Non é fácil sentar a escribir un artigo de opinión sobre artes escénicas nestes tempos. A danza e o teatro son unha festa, e deberan ser tamén unha celebración da consciencia, a solidariedade, os valores éticos, a ecoloxía… Malia iso, non é fácil escribir un artigo de opinión sobre artes escénicas cando se sente unha certa angustia e o ar cheira a fume. Arden as paisaxes que me constitúen desde a infancia e tamén eu fico queimado.
Os incendios que están a arrasar bosques e toda a vida que conteñen, chegando a queimar casas, devólvennos, un ano máis, unha imaxe escura e abominable da raza humana. Dominamos o planeta, impoñéndonos ás outras especies de seres vivos. Somos unha praga e, ao mesmo tempo, somos capaces de facer arte.
Esta semana pasada, o colega Iván Fernández escribía aquí sobre Relato para un incendio, de Ernesto Is, pola compañía aAntena, que se estreou na 38ª MIT (Mostra Internacional de Teatro) de Ribadavia. Case a metade do artigo é un pranto-denuncia sobre a terrible situación dos lumes que rodeaban a capital do Ribeiro, onde se celebra o festival e que se cebaron coa zona de Valdeorras e o Courel. O título do artigo de Iván, “O que arde”, é unha mención explícita a outra peza artística, neste caso cinematográfica, de Oliver Laxe, quen, desde os Ancares, coñece moi ben a praga incendiaria.
En 2017, nun atípico outubro, moi caloroso e abafante, subía eu ao FIOT (Festival Internacional Outono de Teatro) de Carballo, para ver Incendios de Wadji Mouawad, na escenificación de Mario Gas. Ao rematar o espectáculo e saír ao exterior todo era fume. Pola radio avisaban que había varias estradas cortadas por causa do lume, que se estendía con rapidez polo vento e grazas á polvoreira constituída polos montes de eucalipto e piñeiro. Eu ía conducindo por estradas de fume mesto que, pouco despois, eran cortadas por causa das labaradas. O eixo Carballo – Compostela – Vigo era unha lumieira irrespirable. Vigo estaba cercado polas chamas, que pelaron os montes dos arredores, chegando a arder, incluso, dentro da cidade. A ría e as rúas eran unha fumeira.
Daquela fun incapaz de escribir sobre aquel espectáculo, no que se deixaba ver o estigma tráxico da barbarie que aniña na persoa. Meses despois, en xaneiro de 2018, cando a choiva lavou o trauma, escribía, en ‘Artezblai’, o artigo que, como o de Iván, comezaba, irremisiblemente, dando conta da devastación.
Gertrude Stein foi a pioneira das landscape plays (pezas paisaxe), que non trataban nin sobre paisaxe nin sobre ecoloxía, pero que instituían un tipo de dramaturxia que abolía as xerarquías nos diversos niveis de composición. Entre eles, o personaxe, metáfora da persoa, o ser humano e a súa acción ordenadora hexemónica, deixaba de ser o centro para integrarse nunha paisaxe escénica e lúdica, en pé de igualdade con outros elementos. Robert Wilson e Richard Foreman, revolucionarios da arte teatral, teñen recoñecido, explicitamente, o papel fundamental que exerceu a dramaturxia de Gertrude Stein nas súas concepcións.
E eu vexo nesas teatralidades posdramáticas un exemplo ecoloxista, que se dá na propia forma. Non se trata dunha mensaxe, non se trata dun teatro instrutivo. Trátase de experimentar o feito de que unha persoa non é máis ca unha árbore ou unha flor. Trátase de ver e sentir que formamos parte dunha paisaxe no escenario teatral, en pé de igualdade coa acción dun aparato de iluminación ou de calquera outro dispositivo ou elemento escénico. Do mesmo xeito que no escenario da vida, dentro do ecosistema biolóxico e cultural do que formamos parte, tamén deberiamos non imperar.
Ese ecosistema sobre o que impoñemos as nosas perniciosas comenencias e ambicións. O resultado é o quecemento global e as súas múltiples consecuencias, a explotación e abuso dos chamados países do terceiro mundo, a explotación humana e dos recursos do planeta aquí mesmo, sen ir lonxe, as guerras económicas (disfrazadas doutra cousa), a extinción doutros seres vivos, de linguas e culturas, tamén aquí mesmo, sen necesidade de ir lonxe… e un longo etcétera, do cal os incendios son só o que agora mesmo teño máis cerca. Estou queimado.
