Tendo en conta que a nosa parte máis lóxica e verbal, o logos (palabra), non só non resolve o inferno, senón que o crea e o alimenta, quizais sexa o momento de escoitar os corpos. É o momento de reconectar con esa parte animal que, en satisfacendo as súas necesidades básicas, respecta o equilibrio do ecosistema no que se integra.
A realidade da macropolítica mundial móstranos que as negociacións e os avances tecnolóxicos (tecno-logos) non deteñen xenocidios, guerras, fames, desequilibrios sociais nocivos, etc. Quizais sexa o momento de volver escoitar o corpo e deixar que nos leve a outro lugar menos duro e inquisitorial.
“Doce ruxido” foi o lema da 37ª edición de Dansa València (do 13 ao 21 de abril de 2024) e as diversas experiencias que nos ofreceu van nesa dirección. Deixámonos levar polo ruxido dos corpos. Un ruxido que, dende a danza e as artes do movemento, será sempre un doce ruxido.
Durante os días que puiden estar en Dansa València, entre o 17 e o 20 de abril, ambos incluídos, puiden asistir a un total de quince espectáculos moi diversos. Porén, nese tramo da programación, deseñada por María José Mora, a directora artística do festival, pódense establecer unhas liñas de sentido que nos tocan, que nos moven, que amplían e fan tremer a nosa sensibilidade.
Propostas que se enmarcan dentro da concepción máis convencional do que podemos entender por danza, renovándoa e outras que exploran as súas fronteiras, ampliándoa. Estas últimas, quizais, son as que, nese mesmo exercicio, tamén nos interpelan sobre a necesidade de abrirnos, de superar o encasetamento e as restricións, de superar límites innecesarios.
Entre as primeiras e desde unha perspectiva refrescante e moi visual: Halley de Led Silhouette, Mont Ventoux de Kor’sia, Averno de Marcat Dance, móstrannos un contexto fantástico duro, frío, violento, misterioso, como se na dureza da música electrónica que empregan, na frialdade da luz e das atmosferas grises, e no movemento forte e controlado, reflectisen este momento de militarización e conflito no que estamos inmersos.
Halley de Led Silhouette (concepto e dirección: Jon López & Martxel Rodríguez. Asistencia dramatúrxica: Marcos Morau) parece levarnos a un universo case de ciencia ficción e misterio, cun movemento coral, de oito bailaríns, herdeiros da poética de La Veronal e Marcos Morau. O grupo uniformado, nun espazo controlado por videovixilancia, afronta a visita dun ser fantástico, entrando e saíndo por portas que conducen a outras dimensións. Momentos de unísono de gran precisión, certa robotización xestual e a capacidade de meternos na intriga do que parece que podería ser unha historia, á espera de que algo se nos revele ou de que algo se rebele.
Mont Ventoux de Kor’sia (idea e dirección: Mattia Russo & Antonio de Rosa. Dramaturxia: Agnès López-Río) é unha peza inspirada en A subida ao mont Ventoux de Petrarca, nunha dramaturxia na que o dispositivo escenográfico xoga un papel estruturante fundamental, cunha forza visual e atmosférica sorprendente. A fachada dunha casa, cunha parede continua de cristal, que ocupa toda a boca da escena, xera un dentro e fóra estraños. Onde se supón que está o interior, onde están as cortinas, podemos ver unha paisaxe montañosa con cumes nevados, con néboa na zona baixa e con vento que move as cortinas e a melena e a roupa dos danzantes. Fóra estamos nós, o público. A escaleira metálica, o carriño metálico da compra, o cristal, o vento, a néboa, os encontros violentos ou pouco amorosos, todo nos empurra cara a unha emoción estética inquietante e desacougante. A escenografía, como algunhas accións e obxectos, podería apuntar a un realismo no que podemos recoñecer algúns aspectos, movementos e xestos, pero acabamos nun lugar alucinado.
Averno de Marcat Dance (coreografía e dirección: Mario Bermúdez Gil) tamén nos traslada, como indica o seu título, a un lugar difícil, onde o elenco demostra unha forza inconmensurable, pola intensidade e extensión da peza. Contorsións e xiros da parte superior dos corpos ao unísono e unha creatividade de movemento cun alento neoexpresionista nos rostros. ¿Volvemos ao ambiente da posguerra ou estamos no inferno, como aconteceu co expresionismo alemán de posguerra? Violencia, resistencia, caza, castigo, loita, procura dunha luz que non se sabe se quenta ou doe.
Nunha escala de dureza máis baixa, pero cun fondo, para min, igualmente desolador, está Supermedium de Núria Guiu e Ingri Fiksdal / Mercat de les Flors – Cèl·lula. Nove bailarinas e un espazo mutante, inzado de plásticos e barras fluorescentes, onde se citan pasos e movementos emblemáticos da historia da danza, en combinación con bailes sociais e urbanos e cancións da cultura pop. De súpeto este grupo, que se quenta á luz das barras fluorescentes, coma se fose unha fogueira ou un fogar, crea seres fantásticos e totémicos cos enormes plásticos que manexan, coma se calquera cousa que quixesen imaxinar o facer estivese mediada por ese material que se está a comer o planeta. Supermedium, en lugar de secuencias de movemento, parece estar construído con publicacións de Instagram, con “reels” e vídeos curtos de Tiktok. Porén, a pesar da separación física e empática que pode xerar o dixital, hai aquí unha comunidade que amosa as súas fantasías e desexos, entre os residuos plásticos, os da historia da danza e os xerados pola superprodución e o consumo voraz de imaxes dixitais e vídeos.
Outra liña diferenciada é a que recolle o folclore desde unha perspectiva actual, xuvenil e queer. Está Fandango Reloaded de Inka Romaní, que recolle os pasos nun ritual que leva cara a unha fusión con break-dance, trash, cancións populares pasadas polo auto-tune, o hip-hop, dun xeito provocador e sensual, nunha proposta moi divertida. Fandango Reloaded nace a partir dos gustos e habilidades da equipa artística, de xente moi novam e dá gusto ver como saben conectar a tradición popular e o pasado co seu mundo e a súa estética, espertando a nosa simpatía e facéndonos adherir.
Nesa liña estaría Moviendo Montañas de Alberto Velasco, que nos ofrece un solo de danza-teatro-performance revolucionario, por varias razóns e pola marabillosa adhesión que tamén esperta no público. Por unha banda, esa imaxe de xigantes e cabezudos, do monicreque dunha señora de idade nalgún baile popular da zona de Castela e León, a combinación de elementos dun vestiario de señora, máis un traxe de fútbol e unhas zapatillas deportivas, todo manchado, cor merda. Por outra banda, a paulatina exhibición lúdico-festiva da gordura do seu corpo, axitándoa nos seus brazos ou facéndoa bailar na barriga e nos peitos, que semellan outra cara, rindo e facendo mocas para nós, mentres a súa, a de Alberto, está coberta pola blusa branca de encaixe. As transformacións ou mutacións da aparencia e o seu carácter simbólico son algunhas das claves de Moviendo montañas. Non só nos remiten a como vibra o folclore nun corpo non normativo, senón que mesmo poden traer reminiscencias ancestrais. Por exemplo, esa máscara de cerámica de azulexos, que nos mostra un rostro roto ou descolocado, situado sobre un corpo do revés, e que Alberto arranxará con graza e amor. Por exemplo, ese espectacular vestido branco con tren e volantes, que nos achega unha imaxe rara, transgresora, atrevida, fermosa, de sorprendente potencia e proximidade. Alberto aquí é unha fermosa deusa e, ao mesmo tempo, é alguén que, polas feridas e a vulnerabilidade, está preto, moi preto. Unha deusa alegórica da danza que desafía a beleza clásica e a construción normativa e canónica do corpo da bailarina, do bailarín, a prol da liberdade, e que nos revela que o lugar da arte non está na regra nin no previamente modelado, moitas veces á forza.
Próximo a ese universo tamén me resoou, aínda que sexa unha proposta diferente, Hacia un sol negro de Joaquín Collado. Tamén emprega a vestimenta e a acción de transformar e mudar o seu aspecto, deformándoo, sacándoo dos moldes da beleza clásica e dos clixés. No seu deambular escénico, co público a catro bandas, Joaquín Collado enche de roupa as súas roupas, dobra, triplica, cuadriplica, engade complementos que chocan e, de súpeto, aparécesenos como unha figura cubista ou surrealista. En ocasións suxírense personaxes que tamén poderían saír do folclore ou da tradición, pero moi difuminados, cunha plasticidade e beleza sen precedentes, de colaxe, de ready made en constante mutación. A perspectiva queertamén está presente na actitude e na factura estética, na ambigüidade das formas, que nunca establecen unha identidade sólida e que flutúan nesa danza da aparencia que transgride, dende un humor provocador e sutil.
Neste xogo de transgresión humorística resoa en min a parodia dos talent shows, do glamour das estrelas pop e das poses en Caribe Mix’23 de Mar García e Javi Soler. Simulan a preparación e gravación dun vídeo clip por parte dun grupo de estrelas do pop e aproveitan para ironizar bailando. Aquí as expresións faciais e a interpretación actoral, así como a capacidade de reproducir a autenticidade do momento presente, coma se non estivese ensaiado, contribúen ao efecto dun espectáculo en proceso, ao tempo que deconstrúen e bromean con divismos e postureos. Caribe Mix’23 paréceme un gran espectáculo para atraer ao público novo que non adoita ir a ver danza ou teatro, tanto pola idade do equipo artístico como polos temas musicais e coreográficos.
Rachando con estas propostas tan arraigadas na actualidade e nas súas tendencias, e separándose tamén da reinterpretación do folclore, como unha estraña e marabillosa flor, colocaría Ágape de Patricia Caballero. Unha peza balsámica na que o tempo parece estar suspendido entre as cordas vocais de Beñat Achiary, as da guitarra e zanfona de Raúl Cantizano e as que penden no escenario e coas que interactúa este trío prodixioso. As cordas, unha pedra que vai ser instrumento musical e péndulo, un círculo que semella de esparto, son elementos artesanais e naturais que acaban configurando un cosmos alleo a todo o bulicio que nos traemos. Ágape é un luxo, un alivio, unha invitación a suspendernos, a contemplar, a ser felices lonxe dos nosos egos e das nosas ansiedades. Unha peza moi singular de total coherencia dramatúrxica, que nos saca de onde estamos e que, sen dúbida, amplía o concepto de danza, abríndoo. Unha delicia! Outro mundo.
Nesa liña tamén poderíamos considerar A BEGINNING_expanded version de Aurora Bauzà e Pere Jou, no que o movemento está nas voces e nas luces manipuladas polos propios intérpretes. É unha peza sideral que emerxe da escuridade cunha encantadora danza de son e luz. A dramaturxia contempla efectos ópticos producidos pola coreografía deses puntos de luz na escuridade, en combinación cos movementos do corpo e os desprazamentos no espazo, para xerar a sensación de que estamos flotando nun firmamento. É unha proposta moi sensorial que nos abraia, que nos intriga, que nos mantén en suspenso, que nos relaxa, que nos masaxea con son e a luz. Unha viaxe sideral.
Con improvisación sonora, musical e de movemento, Zenez de Fil d’Arena (Isabel Abril, Irene Salvador, Carles Salvador e Mei. Ollada externa: Guillermo Weikert) é tamén unha proposta moi sensorial, na que as ondas sonoras da txalaparta e outros instrumentos de percusión se expanden polo corpo dos bailaríns, coma se dunha sinestesia entre o son e o movemento corporal se tratase. Un traballo de intensidades vibratorias que cambia a nosa respiración e o noso corpo.
Conectado co natural, igual que ocorreu coa interpretación, en Ágape, da pedra e as cordas, Mata baja. Debajo del sudor hay personas de La Siamesa / Ángela Verdugo (dramaturxia: Xavier Puchades), reconecta coas enerxías da terra e das matogueiras, os musgos, as pólas, os feixes de espigas, o corpo que abdica da excelencia, a competitividade e os tempos curtos de produción febril. “Porque cando hai lume o primeiro que arde é a matogueira baixa”, como ocorre coa maioría de artistas e traballadoras/es precarias/os. “Non sei de onde vén a mala fama da mala herba… existe sen pedir nada a ninguén. Virá daqueles que pisan a terra para que nada medre, dos que pisan sempre aos son de monte baixo.”
Volvendo á transgresión de límites, á hibridación lúdica da performance e do flamenco, Rocío Molina tivo un tremendo éxito con Vuelta A Uno. O seu virtuoso e expresivo zapateado dialoga coa explosión dos globos que fai na boca cun chicle, ou co xogo sonoro de varios sobres de Peta Zetas na gorxa, co uso de abanos de cores como baquetas, facendo percusión contra a barra inferior dos focos, nun espazo brillante de pasarelas rosa exuberante. Nesta terceira parte da súa Triloxía da guitarra acompáñaa o mozo guitarrista Yerai Cortés, que non só fai de instrumentista, senón que, en realidade, fai un dúo teatral con ela, seguindo os seus xogos, bromas e danzas cos que nos sorprenden. Dá a impresión de que Rocío pode facer o que queira, porque, de volta ao zapateado e á paixón flamenca, todo funciona e o duende nunca desaparece, nin sequera nas escenas máis conceptuais e arriscadas.
Nesa liña sinuosa e chispeante do duende, do que cada artista leva dentro como transfusión da sabedoría da súa cultura, Zona Franca de Alice Ripoll e Cía. Suave de Río de Janeiro, asomáronnos a outro tipo de duende, con raíces africanas, desde o Brasil, da terra do carnaval, do samba e do candomblé. Un grupo diverso de artistas nunha explosión de bailes tamén diversos, que pasan por secuencias nas que xorden escenas teatrais a partir da relación de corpos e movementos, pasando por momentos de clímax festivo e danza ao unísono. Todo isto sen esquecer o humor, por exemplo, o gag do saque de balón, na terra que ten dado futbolistas de primeiro nivel. E toda a creatividade amosada nas escenas nas que simulan comer ou lamber partes do propio corpo ou alleo, en composicións e colocacións visualmente moi atractivas. Outro elemento importante é a explosión de globos de diferentes cores e tamaños, en interacción con pasos acrobáticos, bailes urbanos, etc. Esa homenaxe ao carnaval, á explosión de purpurina, á éxtase a través da danza, dándolle todo. Unha descarga de adrenalina e de toda a bioquímica da felicidade.
Outro espectáculo sui generis foi Judith de Taiat Dansa (coreografía: Meritexell Barberá e Inma García). Unha especie de site specific ao grande, con factura e estrutura cinematográficas, para o que se reuniron no mosteiro de Sant Miquel dels Reis medio centenar de bailarinas moi novas (algunhas delas estudantes dos Conservatorios), un conxunto instrumental de corda e un conxunto vocal, para fantasear coa historia de Barba Azul. Un percorrido por diferentes estancias, corredores, claustros e igrexa, guiado polo movemento, a música, as voces. Aínda que o estilo de movemento e coreografía transcorreu polo xa coñecido, a ideación das escenas e as diferentes situacións de danza, música e voz, así como a súa distribución, foron moi mobilizadoras. Permitíronnos escoller diferentes rutas e facer a nosa propia montaxe.
Sen dúbida, foi un pracer deixarse levar polo ruxir dos corpos, a través destes quince espectáculos que puiden ver nos catro días que estiven nesta 37 edición de Dansa València.
Un festival que tamén é feira, festa e punto de encontro de máis dun centenar de profesionais da dirección artística e da programación de teatros e doutros festivais, dende Epidauro en Grecia, pasando por Alemaña, Francia e cunha presenza moi importante tamén de Portugal e Galicia. Nesta edición tamén celebramos os 15 anos do Circuíto de Danza de La Red.
E, en Galicia, celebramos o intercambio entre Dansa València e Galicia Escena Pro (GEP24), a feira de artes escénicas, organizada pola Agadic da Xunta de Galicia e Escena Galega. De feito, dentro da programación do festival, noutros días nos que non puiden coincidir, estaba Marcia Vázquez co seu solo Onde pousa a humidade, inspirado nos naufraxios da Costa da Morte, que afonda na espera e na relación do corpo co tempo pasado e presente. E Paula Quintas co soprendente Multiperspectivas#2, un espectáculo interactivo que mestura danza, circo e improvisación teatral.
