Despois da décima edición do festival Escénas do Cambio, entrevistamos ao artista Mateo Feijóo, encargado de facer o manifesto deste evento. Falamos con el da súa relación con Galicia, o festival e o seu labor como director artístico.
O primeiro, como xorde este manifesto? Asumo que sería unha proposta de Kirenia.
Si, foi Kirenia quen me chamou. Díxome que eran os dez anos do festival e que pensara en min para facer o manifesto. Eu non o entendín moi ben, porque para min un manifesto é outra cousa, como digo dalgunha maneira no texto do propio manifesto. Non sabía se era a persoa máis axeitada. Ao principio custoume moito aceptalo, porque eu nunca fixen nada en Galicia, a verdade é que creo que son unha persoa completamente descoñecida. Tampouco coñezo o panorama galego demasiado ben. Entón, dábame un pouco de reparo. Pero estivemos falando porque eu non tiña moi claro o que ela agardaba ou demandaba. Rematei comentándolle por onde querería enfocalo, por un lugar moitísimo máis poético, e ela díxome que si, que fixera o que me dera a gana. E así foi.
E como constrúes este manifesto?
Por un lado, a pesar de que moitas persoas din que son un xestor, eu nunca me defino como xestor. É unha palabra que detesto. Ademais non creo nos xestores. Non creo en como están pensados aquí, e iso que din aulas en másteres de xestión cultural. Creo que é moi raro que existan tantos másteres en xestión cultural cando non existe a carreira. Eu vexo que se educa para dicir que un xestor cultural é un director, e eu non estou de acordo. Un xestor cultural é alguén que ten que axudar na xestión para poder conseguir os fins que propón unha dirección artística, e eu si me defino coma un director artístico, ademais de facer traballo de artista. Cando me piden algo así, trato de pensar coma nunha creación artística, para min non tiña sentido chegar alí e ler algo. Facer un pregón. Non me interesaba nin me apetecía. E tamén sempre me gusta, en todo o que fago, estar dalgunha maneira presente pero non estar. Iso tamén me gusta moito.
Logo apetecíame que houbese varios lugares. Por un lado, pedir e demandar algo nese final, esa liberdade para os artistas e que non haxa esa inxerencia política, sobre todo, que é algo moi difícil de conseguir, pero estaría ben polo menos pensar sobre iso. E por outro, un momento que para min era un percorrido poético dende moitos puntos de vista. E por iso tamén estaban os espazos sonoros. Estes estaban porque tiñan que ver cunha instalación que fixera no Gaiás hai uns anos, e eran os arquivos de son que aparecían nela. E o gaiteiro porque me apetecía que houbese algo performático real, non tanto porque fora Galicia, de feito é un instrumento que non me gusta nada, pero si me apetecía que estivese, porque é un dos poucos instrumentos que, sen amplificación nin nada, pode competir con este espazo, e o espazo vaille ben. Gustábame esa idea de atravesar o espazo, que aparecera como algo que ninguén agardaba. Por iso non estaba no programa. Eu falei co gaiteiro dende o primeiro día, Paco, e díxome que si, e quería que fose unha sorpresa. De feito, Kirenia escoitou o audio antes, porque llo enviara a produción, pero gustaríame que ninguén o escoitara antes. A miña idea era que ninguén soubese nada, porque quería traballar con ese lado da performatividade das cousas.
Xusto falas da instalación Sons do esquecemento e a navalla do tempo. Aparte do audio, hai algún xeito no que estas pezas dialogan.
Para min non. Tal vez o que pasa é que o manifesto si retoma elementos, porque é como unha referencia ao meu paso por alí. Apetecíame porque escollía sons moi concretos que, dalgunha maneira, formaban parte da estrutura dramatúrxica. Era como axudar a ir camiñando polo texto, e como xa tiña eses sons, pois non quixen buscar outros. Prefería traballar con eses. Pero, para min, a formulación e os puntos de vista de como me acheguei a un traballo e ao outro non teñen nada que ver, son totalmente distintos.
Hai algo no que é a construción, porque non tiña moito tempo, na parte máis poética, que emprego a linguaxe das accións urbanas, sobre todo dende un pensamento urbano (trap, rap, slam poetry, spoken word), e tentei que, dalgunha maneira, a voz gravada tivese que ver co slam e spoken word. Apetecíame moito traballar dende alí, polo menos dende o comezo. Tamén tiña claro que o texto tiña que ter unha construción poética si ou si.
Sobre o que dicías das artes urbanas, ti traballas no festival FLIPAS, chámame a atención que no teu traballo estean moi presentes, ou ben mediante a gaita, que non che gusta moito, ou mediante as artes máis urbanas, as clases máis populares, o vulgo, por dicilo dalgún xeito.
Hai moita xente que, cando dirixo espazos, pensan que traballo a partir das cousas que me gustan a min, e nada máis lonxe da realidade. Sempre trato de traballar pensando, primeiro, o espazo, pero dende moitos puntos: a dimensión, a arquitectura, o motivo da localización, que fai, se o que fago se fai en inverno ou verán, etc. E sobre o que dis ti, o vulgo, que non é tanto a palabra, pero si me interesa moito activar a memoria dende un punto de vista que ten moito que ver coa etnografía e a antropoloxía. Iso si que me interesa moitísimo. O importante non é que me guste ou non a gaita, senón todo o significado que hai ao redor dese instrumento, e como relacionamos o instrumento ao espazo. Por iso escoitamos ao gaiteiro antes de velo, por iso baixa polas escaleiras mecánicas. Porque sempre me interesa construír en relación co que hai. Por exemplo, a min nunca me gustou ocultar as cousas. Algo que nunca entendín foi que se constrúan espazos escénicos no Gaiás, que non é un espazo escénico. Por exemplo. E hai moitas accións que poden ter ese carácter escénico-performático, pero que non precisan ese espazo escénico convencional á italiana, que é o que acabamos construíndo sempre. Trato de facer as cousas pensando nestes lugares. Para min, a gaita tamén era interesante porque é un símbolo, dalgunha maneira, que se vencella con moitísimas cousas, que pode ter incluso un nesgo político. Sempre trato de pór moitas capas. Non explico nunca nada, non me gusta. Dende hai uns anos, dende que decidín darme a liberdade de que me dea igual o que pensen os políticos ou os directores xerais de cultura, tendo a facer os textos dende un punto de vista poético para que sexan moitas as lecturas posibles. E cando o fago aquí no manifesto, hai partes moi claras e moi concisas, pero hai outras que son unha tolemia. Para que cada un poida facer a lectura que lle dea a gana. E o feito de que puxera a gaita, para algúns quedou como algo anecdótico, pero para outros pode ter moitas máis capas. A min impórtame o que aconteza co son, e o son é algo que vencello moito coa arquitectura. Hai uns anos fixen un proxecto coa Alhondiga en Bilbao, era un ciclo que se chamaba 3, 2, 1, e o primeiro chamábase Espazo e son, interésame moito isto e o corpo e o espazo. Por isto tamén o gaiteiro non baixa el, báixano as escaleiras, e camiña lentamente, etc.
Tamén hai outra cousa, aínda que sexa difícil chegar a ese pensamento cando o ve o espectador, a relación das escalas. El como corpo de gaiteiro pérdese neste enorme edificio, mais o son sae dun obxecto pequeno e sen amplificar, e é capaz de abarcar a arquitectura inmensa. Se tocase unha frauta ou unha pandeireta, iso non ía acontecer.
Falas da xente e da recepción, e ti estiveches durante o manifesto infiltrado no público e tiveches a posibilidade de ver moi ben as caras dos espectadores. Como recibes iso?
Pois non o sei. É que acontece que, e dígoo sen saber se é politicamente correcto ou non, pero cústame entender. Xa me pasou a vez pasada, pero hai algo que se me escapa no festival Escenas do Cambio sempre. Aínda que se denomina festival, hai algo que me falta na acollida, na presentación das cousas, na implicación da propia estrutura… Non deixa de ser algo frío sempre, e non ten nada que ver con que te traten ben ou que todo estea en orde. Hai algo que se perde. Creo que o edificio vence ao festival en todos os niveis. E eu creo que non ten que ver tanto co edificio, senón cos recursos humanos que se poñen no desenvolvemento do festival. Entón, nese aspecto, tamén me pasou o mesmo. Máis alá de que houbo xente que me deu os parabéns, non sei exactamente como chegou á xente. Logo falei con María Pereira ou Kirenia, que xa me dixeran que o texto lles encantara. Tamén se tivese unha posibilidade económica maior, ou máis tempo, gustaríame que o manifesto fose o preludio do concerto. Traballaría cos mesmos músicos. Pero son cousas que teñen que ver coa miña visión de director artístico, que sempre ten en conta o todo. Pero non sei, sinceramente, se gustou á xente. Pero unha persoa escribiume despois dando os parabéns, e sorprendeume tamén. Sempre me gusta moito a reacción dos técnicos entre caixas. Cando un técnico di que algo lle gusta é que a peza funciona, aínda que as persoas do patio de butacas marchen.
Aquí non sei a recepción, pero quedei a gusto e non podo dicir o contrario, porque fixen aquilo no que cría e dediquei todo o que puiden. Creo que isto me permite dicir outra cousa: penso que hai un problema que ten que ver coas institucións. Estas sempre buscan o resultado final, pero non atenden aos procesos. E eu, por exemplo, para facer esta gravación, se a fixese ben, non soamente non gañaría nada, senón que perdería cartos. Hai un desaxuste sempre, cando piden algo, que está en como acompañan o proceso de creación, e isto está establecido en todo o territorio español.
Sobre o festival, precisamente, ti estiveches en dúas edicións. Ves algunha diferenza coa nova dirección?
O que che digo, non estiven moi vinculado ao festival, nin á temporalidade nin ao que pasou. Fáltame un encontro entre os artistas e a estrutura. Pero iso non o había nin antes nin agora. Non noto mudanzas, podo notalas respecto ás primeiras edicións nas que estiven. Había máis cartos, outra formulación, eran máis días. Era outra relación e outra realidade. Pero, non, os tratos foron todos ben. As dificultades eran as mesmas. Coa instalación, non eran conscientes da envergadura da instalación. En xeral hai un problema grande: estamos tan acostumados á precariedade que xa non agardas que a xente faga as cousas ben, e iso a min moléstame moitísimo.
Pois ata aquí, grazas por todo Mateo.
