O primeiro elemento da nova produción do Centro Dramático Galego que desconcerta o público nada máis entrar no teatro é un pano verde fluorescente cun toque holográfico que cobre o espazo escénico. Descoloca. Tanto a súa cor coma a súa textura, que dá a sensación de profundidade e delgadeza á vez, xogan coa percepción do ollo observador.
Co comezo da obra, tras un cambio de iluminación, a tea vólvese translúcida, permitindo que se sospeite o movemento de corpos actorais a través da gasa. Máis tarde, sobe a medias, engurrándose coma unha rede de pesca. Baixa de novo e serve de pantalla para proxeccións. Sobe completamente e desaparece. Dende o momento cero, esta ferramenta visual establece o ton de entresoño que impregna a obra, no cal unha cousa pode ser moitas outras cousas, ou ningunha.
A dramaturxia da peza, escrita e dirixida por Lorena Conde, segue este patrón tamén, flutuando entre escenas literais e metafóricas, xustapondo un estilo realista en eventos cotiáns na vida dunha familia galega traballadora nos finais do século XX co surrealismo que impregna o seu contexto sociohistórico. Trátase dunha obra en mutación constante: non é un drama, nin un conto de fadas, nin unha visita guiada, nin un traballo audiovisual, nin unha fábula, nin unha parodia, nin un musical, nin unha protesta, nin un estudo sociocultural; é todo isto á vez.
Esta multiplicidade esténdese á experiencia humana (ou ben, deshumanizada) dos seres que aparecen no escenario. Nun traballo de coro que abraia, varios personaxes son interpretados simultaneamente por tres persoas distintas. Ao mesmo tempo, o elenco sufre múltiples cambios de identidade ao longo da acción: baixo a presión do capitalismo que invade cada vez máis a intimidade, os humanos convértense en gatos, peixes, ovellas, máquinas e, si, metaforicamente, burras tamén. Especialmente suculentos neste senso son o momento no que funcionarios da Xunta —vestidos de ovellas con cornos e mamas e presentados a través dun karaoke absurdo— aleitan o pobo e a fantasía sexual tornada orxía que ten unha muller humana cun carniceiro exercendo o seu oficio, nunha masa de carne devoradora.
A realidade segue retorcéndose máis alá destes momentos prismáticos e de fragmentación. Galiza como entidade está constantemente sobre a mesa —tanto fisicamente na escenografía que descende dos ceos e desdobran como mesas de traballo empresarial e comedor familiar, como proverbialmente—. Entre a propaganda paternalista da Xunta, o concepto de Suíza como nación salvadora e avanzada (presentada cun toque da Moscova inobtíbel das Tres Irmás de Chekhov) e un discurso museístico (dado nun castelán institucional e impersoal, por suposto), a peza retrata un país en crise de identidade.
É no contexto desta crise que a familia central da obra se atopa. No medio dun espazo amplo e metálico (ás veces dividido en dous andares, segundo a permutación escénica empregada no momento dado) que oscila entre hostil e familiar, rodeados ás veces por proxeccións abstractas ou de escenas dunha Galiza pasada, os personaxes traballan, conviven, desexan, soñan, cantan, berran e danzan, aprendendo en cada instante —e si, en certas ocasións a paus—.
Aprenden sobre a brecha entre o valor que achegan e o soldo que gañan. Aprenden como a esperanza pode converterse na decepción, e o caos en harmonía. Aprenden, máis que nada, a existir nunha realidade hostil na que o capital sufoca a humanidade, e onde ás veces a violencia é cariño e o cariño, violencia.
A burra, a mesa e o pau é, en definitiva, unha obra que convida o público a mirar ao seu redor, a preguntarse canto da súa realidade é verdadeiramente inmutábel e a reflexionar sobre as cenorias cara ás cales quere camiñar.
