| Simon McBurney, Reino Unido |
A media milla da costa da Cirenaica, no Noroeste de Libia, existe un amplo abrigo rochoso. Ten 80 metros de largo e 20 de altura. No dialecto local chámanlle Hauh Fteah. Análises de datación de carbono-14 realizadas en 1951demostraron unha ocupación humana ininterrompida ao longo de, polo menos, 100.000 anos. Entre os útiles desenterrados, había unha frauta de óso datada entre hai 40 e 70.000 anos. Sendo neno, cando oín isto, pregunteille ao meu pai:
“Tiñan música?”
El sorriu.
“Como todas as comunidades humanas”.
Meu pai era un historiador nado en América e especializado na prehistoria, o primeiro en escavar o xacemento de Hauh Fteah, na Cirenaica.
Síntome moi honrado e feliz por ser o representante europeo do Dia Mundial do Teatro deste ano.
En 1963, o meu predecesor, o grande Arthur Miller dixo, nunha época na que a ameaza de guerra nuclear pairaba sobre o mundo: “Cando nos instan a escribir nun tempo en que a diplomacia e a política teñen os brazos tan curtos e febles, o delicado mais ás vezes longo alcance das artes ten que soportar o peso de conseguir manter unida a comunidade humana.”
O significado da palabra Drama procede do Grego “dran” que significa “facer”… e a palabra teatro ten a súa orixe no Grego Theatron, que significa literalmente “lugar dende o que se observa”. Un lugar ao cal non só miramos, senón dende onde vemos, recebemos, comprendemos. Hai 2400 anos, Policleto o Novo deseñou o gran teatro de Epidauro. Preparado para acoller 14.000 espectadores, a abraiante acústica deste espazo ao ar libre é milagrosa. Un misto acendido no centro do escenario pode ser ouvido en calquera dos 14.000 asentos. Como era habitual nos teatros gregos, cando se vía cara aos actores tamén se podía ver a paisaxe atrás deles. Isto non só xuntaba varios lugares de vez, a comunidade, o teatro e o mundo natural, senón que tamén evocaba os distintos tempos. Mentres a peza traía os mitos antigos ao tempo presente, podíase ver, máis alá do escenario, o que será o noso derradeiro destino. A Natureza.
Unha das máis relevantes revelacións da reconstrución do Globe de Shakespeare, en Londres, tamén está relacionada coa mirada. Esta revelación vincúlase coa luz. Tanto o escenario como o auditorio están iluminados por igual. Intérpretes e público poden verse uns a outros. Sempre. Para onde queira que se dirixa a mirada, hai persoas. E, como consecuencia, lembramos que os grandes monólogos de, por exemplo, Hamlet ou Macbeth, non eran meras meditacións privadas, senón, sobre todo, debates públicos.
Vivimos un tempo no que é difícil ver con claridade. Estamos rodeados por mais ficción que en calquera outra época da historia ou da prehistoria. Calquera “feito” pode ser posto en dúbida e calquera relato pode presentarse aos nosos ollos como “verdade”. Existe unha ficción que nos envolve continuamente. A que procura separarnos. Da verdade. E aos uns dos outros. A que procura que esteamos divididos. As persoas dos pobos. Mulleres de homes. Seres humanos da natureza.
Mais, así como vivimos unha época de división e fragmentación, vivimos tamén nun tempo de gran movemento. Mais que en calquera outra época da historia, as persoas están en movemento; frecuentemente fuxindo; camiñando, nadando se é preciso, migrando; a través do mundo todo. E isto é só o comezo. A resposta, como sabemos, foi a de pechar fronteiras. Construír muros. Silenciar. Illar. Vivimos nunha orde mundial tiránica, onde a indiferenza é a moeda corrente e a esperanza unha mercadoría de contrabando. E parte desta tiranía é o control non só do espazo senón tamén do tempo. A época que vivimos evita o presente. Concéntrase no pasado recente e no futuro próximo. No teño iso. Vou comprar isto.
Agora que o comprei, teño que ter a próxima… cousa. O pasado profundo suprimiuse. O futuro é inconsecuente.
Moitos din que o teatro non vai cambiar ou non pode mudar isto. Mais o teatro non vai desaparecer. Porque o teatro é un lugar, estou tentado de dicir un refuxio. Onde se congregan persoas e inmediatamente forman comunidades. Coma sempre fixemos. Todo os teatros teñen a magnitude das primeiras comunidades humanas, dende 50 até 14.000 almas. Dende unha caravana nómade até un terzo da antiga Atenas.
E porque o teatro só existe no presente, desafía esta visión desastrosa do tempo. O momento presente é sempre asunto do teatro. Os seus significados constrúense nun acto colectivo entre intérpretes e público. Non só aquí, senón tamén agora. Sen a actuación do intérprete, o público non podería crer. Sen a crenza do público, a actuación non estaría completa. Rimos no mesmo momento. Conmovémonos. Impamos ou estarrecemos en silencio. E, nese instante, a través do drama, descubrimos a máis fonda verdade: a de que o que criamos ser a máis íntima división, a fronteira da nosa conciencia individual, tampouco ten fronteiras. É algo que compartimos.
E eles non poden deternos. Imos reaparecer cada noite. Cada noite, intérpretes e público volverán a reunirse. E o mesmo drama volverá a poñerse en escena. Porque, como di o escritor John Berger “Un sentido de retorno ritual está profundamente presente na natureza do teatro”, e por esta razón foi sempre a arte dos desposuídos, que –a causa do derrubamento do noso mundo– somos todos. Alá onde haxa intérpretes e públicos, serán representadas historias que non poden ser contadas en ningún outro lugar, sexa nas salas de ópera ou nos teatros das nosas grandes cidades ou nos campos que acollen emigrantes e refuxiados no Noroeste de Líbia e por todo o mundo. Reunirémonos sempre, en comunidade, nesta representación.
E se estivésemos en Epidauro poderíamos ollar por riba e ver como vivimos isto nunha paisaxe máis ampla. Que formamos sempre parte da natureza e que non podemos evitalo, así como non podemos fuxir do planeta. Se estivésemos no Globe, veríamos como se nos presentan a todos cuestións aparentemente persoais. E se sostivésemos a frauta da Cirenaica de hai 40.000 anos, comprenderiamos que o pasado e o presente son aquí indivisibles e que a cadea da comunidade humana non pode nunca ser crebada polos tiranos nin os demagogos.
