A montaña máxica
«Como é o home! Con que facilidade pódese enganar a súa conciencia,
atopando na suposta voz do deber a licenza para a paixón!»
Thomas Mann, A montaña máxica
Hai algo no feito de subir que o “home” (ese constructo social e cultural co que algúns -e falo intencionadamente en masculino- se refiren ao concepto de “humanidade”) asocia á idea de grandeza, poder e ata coñecemento. Así acontece co mito da montaña máxica e co esforzo físico e mental que supón para o “home” acadar o seu cumio. Para algúns (e continúo a usar de xeito intencionado o xénero masculino) a vida ten sentido se o camiño é un “sempre cara a arriba”, nun esforzo de superación constante.
Hai algo nesta idea, na necesidade do reto permanente, que ten que ver coa fantasía de afastar a morte: se me movo, estou vivo. Desbotada así a idea do descenso, asociada ao fracaso, non hai permiso para o descanso.
Mais, o que se cadra perdemos de vista xs cultivadorxs do éxito perpetuo, é que o cumio ficará sempre inacadable. Pois, se chego ata a cima, que farei despois?
Un tanto desta maxia é o recendo que deixa a peza da Agrupación Sr. Serrano, The Mountain, que vén de presentarse na 37ª Mostra de Teatro Internacional de Ribadavia (MIT). Subir á montaña como a mítica expedición de Norton, Mallory e Irvine que tentou acadar o cumio da Terra no 1924, o Monte Everest, e na que faleceron os dous últimos cando fixeron a súa derradeira tentativa por coroar a cima.
Esta é unha das historias coas que Sr. Serrano pretenden facer unha reflexión sobre un tema tan complexo como é “a verdade”.
Que é “a verdade”? É algo obxectivo ou subxectivo? Cae a árbore no medio do bosque se non hai ninguén que a escoite? Existe “a verdade” se non hai espectadorxs? Ou é “a verdade” o que nós escollemos crer?
Subimos á montaña na procura dun espazo dende onde mellor observar o mundo. O cumio aporta a distancia precisa para ver a realidade e por iso cremos que é nas alturas onde atopamos a sabedoría, como Moisés subindo os penedos do Monte Sinaí. Mais o que Moisés atopou foi a norma, a lei para someter ao seu pobo por mandato divino pois, o que atopamos nos cumios é unha visión máis xeral das cousas, si, pero sempre dende arriba.
Será por iso que Sr. Serrano contrasta a metáfora do escalador coa da súa muller, Ruth, quen supostamente escribe un libro onde reflexiona sobre a verdade mentres o el sobe á montaña. O relato de Ruth a través das cartas que lle escribe cóntanos como é ela quen realmente sobe ata “o cumio”. Partindo do mito da caverna de Platón, ela remata o seu libro sen saber que o seu home dorme o sono eterno baixo da neve. Ela chega ata a súa verdade, el queda polo camiño.
Será por iso que comezo esta reflexión sobre The Mountain coa cita de Thomas Mann, e o doado que é para o “home” disfrazar a paixón de conciencia. Disque Mallory lle respondeu á súa dona cando esta lle preguntou polo motivo de ir tan lonxe a subir unha montaña: “Porque está aí”.
A compañía catalá mestura varias tramas ao mesmo tempo: co fío condutor da expedición ao Everest, a peza pon en xaque a nosa idea da verdade intercalando o escándalo que Orson Welles ideou coa súa dramatización radiofónica d’A guerra dos mundos, de H.G. Wells, no ano 1938.
Mentres vemos ao mesmo Welles reflexionar sobre o feito, a compañía utiliza a técnica do cinema en directo para amosar a súa repercusión e como así o cineasta pretendía denunciar a manipulación dos medios (neste caso a radio, pero actualizable á TV ou a Facebook) e como xs oíntes/espectadorxs/followers non discriminan a información que reciben, dando por feito que é certa.
Ábrese entón unha terceira liña dramatúrxica, como é o uso da figura de Vladimir Putin para falar claramente da desinformación ou, o que é o mesmo, do uso de información falsa para crear opinión, clima, movemento. A través da cara, manipulada pola tecnoloxía, da actriz Anna Pérez Moya, o mesmo Putin confesará como no tempo que vivimos “a verdade” non é máis que aquilo no que decidamos crer. Como se ao partido de bádminton que están a xogar diante de nós, agora lle chamamos béisbol. A verdade é unha convención.
A manipulación explícita, impúdica, das fake news contrastan coa reflexión filosófica de Ruth Turner Mallory, do mesmo xeito que o manipulador/artista Welles o fai co manipulador/ditador Putin.
Así, algo que me interesa moito desta proposta é que deixa nas mans do público elixir o que cada quen queira crer. Unha vez exposto o artificio, xa non existe a mentira, senón a vontade.
Así é que a Agrupación aposta por facer explícita toda a creación, deixando á vista os trucos tecnolóxicos que compoñen a creación en directo, pero que no entanto non lle restan nada de maxia á proposta, coma a mesma montaña que pasado o tempo será o emblema da produtora cinematográfica Paramount. Benvidxs á fábrica dos soños.
Malia o risco de que o uso da técnica produza un efecto de afastamento (xogando no límite co uso dun dron/ovni en directo), os técnicos/actores de Sr. Serrano traballan con tal dilixencia, ritmo e precisión que The Mountain se converte nunha peza inmersiva, fiando as liñas dramatúrxicas ata que van todas confluíndo cara ao final da mesma, deixando no ambiente a pregunta chave, sobre as cabezas do público: realmente queremos os seres humanos saber algo da “verdade” ou preferimos vivir na nosa fantasía?
De feito, The Mountain é unha peza que podería ser perfecta para achegar as novas xeracións ao teatro, grazas á conxugación de linguaxes, ao uso da tecnoloxía e ao ritmo e intelixencia co que se vai soltando a información. Sen decatarte, asistiches a toda unha lección de filosofía.
Mallory morreu sen que ata o día de hoxe se saiba se chegou ata o cumio do Everest ou non. Preservado entre os xeos do Himalaya, o seu corpo foi atopado no 1999, nunha expedición de rescate guiada polos mesmos sherpas que coñecían xa a montaña e o seu cumio dende moito antes que o fixera o “home” branquieuropeo. Eu, non podo evitar relacionalo co protagonista d’A montaña máxica de Thomas Mann, a montaña “da que ninguén volve” e ao seu “soño da neve”, que non é outra cousa que o preludio da morte.
E que non é a morte, senón non vivir a realidade?
