Quedamos con Gustavo del Río (A Coruña, 1979) xusto despois da estrea na Casa da Cultura de Neda de Hugo, a nova peza d’Os Náufragos Teatro coa que continúan a explorar o universo da diversidade. Falamos con este actor, director e dramaturgo da importancia de amosar o diferente como algo “normal”, da necesidade dun teatro que fale dunha sociedade máis aberta e, en concreto, do seu compromiso persoal e profesional co colectivo LGTBIQ+.
Como foi a estrea de Hugo?
Ben, estou moi contento. Todo o que ten que ver co tema do autismo chámame moito a atención, sendo para min o máis interesante poñerme na pel dun neno con TEA (Trastorno do Espectro Autista, n.d.e.) e escribir dende o seu punto de vista. Poder contar, ademais, co equipo de Onde viven os monstros, María Roja e Jimmy Núñez, foi toda unha sorte e unha experiencia moi bonita. Un tanto condensada, porque houbo que axustar moito os tempos de produción, pero coa que estou moi satisfeito.
Que foi o que che interesou tanto deste trastorno para decidir levalo ao teatro?
A verdade é que na compañía adoitamos traballar con temas que non son visibilizados de xeito habitual nas artes. Eu, en particular, teño traballado con nenas e nenos de espectro autista, e sempre me interesaron moito. Ademais, este tema en particular non é algo do que se fagan moitos espectáculos, especialmente para a infancia, como é o noso caso. Para min é moi importante traballar sobre a diferenza. É algo que sempre teño moi presente. Normalmente ten que ver co tema LGTBIQ+ ou coa diversidade afectivo-sexual, pero neste caso quixemos traballar con outro tipo de diferenza. Ou de non-diferenza, xa que Hugo comeza falando de que todos somos diferentes e que aí está a nosa diversidade.
E así é que nos espectáculos d’Os Náufragos Teatro aparece a diferenza como un lugar dende onde falar.
Si, está sempre esa necesidade de contar cousas que non son visíbeis. As nosas montaxes teñen, se cadra, o factor común de que o heroe é en realidade un antiheroe, alguén que non adoita ser o protagonista das historias. Para min o teatro significa mollarse, estar incómodo, que o que mostres transforme a recepción dalgún xeito e que o público vaia para a súa casa pensando no que viron e no que lles pasou na representación. E para nós, como creadores, significa saír da zona de confort, estar sempre nun lugar un pouco máis vivo. É algo que tamén traballo na escola ( Escola de Artes Escénicas ON, n.d.e.) ou no Corufest: a visibilidade do que adoita estar silenciado.
Algo que precisamente acontece con Silenciados, a túa obra para Sudhum Teatro.
Silenciados é un réquiem que fala de cinco persoas asasinadas por discriminación sexual, de crimes de odio que suceden ao longo do espazo e do tempo. Son persoas que nunca tiveron unha visibilidade máis alá desta función.
E foi todo un éxito, mesmo a nivel internacional.
Nós comezamos en Madrid, onde eu xa levaba un tempo traballando. Este espectáculo foi unha encarga da sala DT Espacio Escénico para o seu festival Versión Original. Que aconteceu? Que aos tres días de función tivemos que comezar a duplicar representacións, chegando ata as dez temporadas en Madrid e dúas en Barcelona. Foi entón que tivemos a oportunidade de ir a México, con Pedro Zerolo –que ía falar do matrimonio igualitario en España-, facendo unha función na universidade de DF, dentro do festival Visible. Estivemos en México, Perú, Irlanda (onde acadaron o premio do Festival de Dublín; algo inédito no país para un espectáculo de temática LGTBIQ+, n.d.e.), Italia, Francia, Portugal e Colombia. De feito, a Colombia chegamos grazas a que despois dunha función, un rapaz colombiano refuxiado en España por estar ameazado no seu país pola súa condición sexual, contounos do caso de Álvaro Miguel Rivera, amigo seu e asasinado en Calipor ser homosexual pouco tempo antes. Foi así que transformamos un dos personaxes no de Álvaro Miguel, e actuamos no Festival de Bogotá. Agora mesmo, Silenciados segue a estar nos carteis, pero con equipos propios dos países nos que se representa.
E foi así que a peza se converteu nun referente da cultura LGTBIQ+. Que significado ten isto para ti?
Creo que con Silenciados chegamos a converternos s en activistas culturais. Para min é algo moi importante xa que, como dixen antes, co teatro imos a lugares moi especiais. Así, o espectador, a espectadora, poden ver en directo unha historia de amor, un bico entre dous homes, as historias de cinco persoas que van ser asasinadas. Insisto en que é algo moi importante para min pola necesidade de visibilizar. Silenciados ten doce anos e todo o que conta é absolutamente actual. E co asasinato de Samuel Luiz aínda moito máis.
O asasinato de Samuel Luiz na Coruña foi un acontecemento terríbel. O texto de Hugo está decidado á súa memoria. Entendo que che afectou de xeito especial.
Foi algo que me cambiou a cabeza, no sentido de renovar o meu compromiso co camiño artístico que quero seguir. Eu coñecín a Samuel, falei con el de Silenciados. Un crime brutal que aconteceu a catrocentos metros da miña casa e, aínda por riba, con toda a intención de tapar e invisibilizar o asunto e mesmo a memoria de Samuel, a quen a día de hoxe un concello como o da Coruña segue sen asumir a súa memoria. Cando acabei o texto de Hugo, que remata dun xeito moi tenro e falando da necesidade de abrazarnos, dediqueillo igual que lle dedicamos cada unha das nosas funcións dende que foi asasinado.
O activismo cultural do que falas é algo de moita importancia, se cadra máis aínda nos tempos que estamos a vivir, e que se traduce dun xeito moi concreto na iniciativa do Corufest.
O Corufest naceu do Colón Queer, un ciclo de catro eventos relacionados coa visibilidade LGTBIQ+ que organizou Fito Ferreiro, concelleiro do PSOE na Coruña. Chamounos a Xosé Leis e a min, e dende aí fomos medrando a máis días, concentrados xa nun mesmo mes; e, grazas a que cada ano imos tendo máis orzamento, pasamos a un festival de case quince días, incorporando tamén moito traballo social, diverso nas disciplinas artísticas que amosa, mais sempre con contidos LGTBIQ+. Aínda que o Corufest está nun moi bo momento e a resposta do público é fantástica, estamos vivindo un momento moi delicado e as administracións públicas teñen que asumir certos riscos. Por exemplo, o Concello da Coruña ten que decatarse de que os apoios non son só a través de cartos, senón tamén de actitudes. Por iso, como ten que ser, o Corufest do 2022 estará dedicado á memoria de Samuel.
[ Hugo poderase ver o vindeiro 17 de outubro en Viveiro ]
