Mircea Eliade no seu libro sobre o ioga parece asociar mestre con “gurú”. A India e, en xeral, a cultura oriental, malia a globalización, móvese nuns parámetros diferentes a occidente. Sen entrar en xuízos nin comparacións, na nosa sociedade “gurú” non concita significados moi atraentes nin democráticos. Até podería haber un terreo difuso entre o “gurú”, normalmente home, nunha sociedade tradicionalmente cisheteropatriarcal, e o líder dunha seita.
Curiosamente, no teatro occidental, algúns dos máis destacados reformadores foron homes, influenciados polo halo oriental, e acabaron por aglutinar ao seu arredor comitivas de seguidoras e seguidores. Tamén é certo que entre as persoas con vocación teatral pode haber unha necesidade, sobre todo no comezo, de encontrar guías, referentes.
Eses mestres, sobre todo aqueles que orixinaron métodos de adestramento e de creación, en calquera dos ámbitos das artes escénicas, mimo, técnica vocal, interpretación, teatro físico etc., adoitaban e adoitan alimentar a admiración das súas discípulas e discípulos niso que eles controlan e os seguidores non. Tamén acostuman aproveitarse desa aura que, polo xeral, lle outorgamos ás artes, como algo extraordinario, algo especial, un luxo ao que só se poden dedicar uns cantos escollidos. Estas características, por dicilo dalgún xeito, metafísicas, acaban, nalgúns casos, por considerarse como prerrogativas. Aquel director de teatro, aquel mestre “gurú”, que se cre un ser superior ou que alimenta esa imaxe deifica, acaba por non respectar o máis básico: a autonomía e a liberdade persoal. Eríxense en autoridade indiscutible e non aceptan ningún tipo de disidencia.
Nunha escola pública, tamén nunha academia privada, en pleno século XXI, deberiamos, penso eu, desconfiar deses iluminados, deses profesores que, aproveitándose do seu posto, tentan manipular e apoderarse da vontade e do pensamento do alumnado.
Polo xeral, no que eu teño observado, trátase de persoas que non acaban de conseguir o éxito que perseguen na profesión, como actores, directores etc., e entón intentan reinar nas aulas. Seguramente pensan que a profesión non está a altura da súas capacidades e do seu talento (manía persecutoria, creo que se chama isto). Pode ser, incluso, que realmente sintan que o seu método, os seus coñecementos, as súas capacidades, o seu talento, son tan especiais e sublimes que é lóxico que o sistema teatral, miserable, non os valoren. Ademais, para iso sempre van encontrar algún exemplo ao que acollerse, de xenios da historia das artes que non foron apreciados en vida, aínda que, despois, a posteridade lles fixo xustiza. Porén, no pouco que poden coincidir con esas xenialidades históricas e míticas, se cadra, é no desgraciado final ao que, tamén por lóxica, acaban abocados.
O alumnado pode ser un colectivo perfecto para alimentar o ego deses profesores e recadar admiración e até submisión. Porque, polo xeral, o alumnado é xente moi nova e inexperta, que pode estar nun momento vital idóneo para apaixonarse, para ilusionarse, para adherirse a causas e propostas fóra do común… Ollo! Non se me mal-interprete, que o asunto é delicado. Non quero dicir que o alumnado sexa pouco intelixente ou non teña un espírito crítico, senón que, en xeral, por cuestións lóxicas e até me atrevería a dicir que biolóxicas, vai ter menos experiencia e estar nunha posición máis vulnerable ca o profesorado. Por iso, incluso tratándose de alumnado maior de idade, como acontece na ESAD de Galicia, considero que hai que ser moi escrupulosos na relación e no rol docente/discente. Eu non acabo de ver xusta e equilibrada, por exemplo, unha amizade entre docente e discente, porque para min a amizade é unha relación baseada na igualdade a todos os niveis e o docente vai ter que avaliar etc. Calquera agravio comparativo, de maior ou menor dimensión, non me parece óptimo para unha xusta e equilibrada docencia. Que o docente teña relacións afectivas e/ou sexuais cunha alumna, que sexa a súa parella… creo que xera un agravio comparativo respecto ao resto do alumnado. Que esa alumna estea na compañía ou na empresa do profesor (aínda que a empresa estea a nome doutra persoa), tamén, na miña opinión, xera un agravio comparativo etc.
Paréceme a min que, cos nosos defectos e virtudes, cos nosos erros e imperfeccións, ninguén está libre de equivocarse, debemos tender cara á xustiza, a ecuanimidade e fomentar a emancipación do alumnado. Unha cousa é tentar que a materia que impartes namore e ilusione ao alumnado e outra cousa moi diferente é tentar captar ao alumnado, tentar que te adoren a ti, que namoren de ti, aproveitando a arte e a materia que impartes como trampolín ou como escusa.
O perfil de profesor “gurú”, na miña opinión, é perigoso e pode prestarse ao abuso. Penso que o coñecemento baséase no respecto, a confianza, o esforzo, a constancia, o traballo, o gusto, a escoita e, sobre todo, na estimulación dunha conciencia crítica. Todas as persoas ignoramos máis do que sabemos e, por tanto, non vexo ningún motivo para alimentar endeusamentos.
