Aproveitamos o paso de Alberto Velasco (Valladolid, 1983) pola Mostra Internacional de Teatro de Ribadavia —onde ademais de presentar a súa peza Mover montañas ofreceu un curso de creación escénica en colaboración coa AAAG— para falar de corpos e movemento, de montañas, de rituais e de símbolos transcendidos.
Hai xente que cataloga tanto o teu traballo como en particular o espectáculo Mover montañas, dentro da estética queer, estás de acordo?
Por suposto que estou de acordo. Non podo escapar do que eu son. Eu son un maricón enorme e estou encantado de selo. Algo que me custou moito, chegar a estar encantado de quen son e deixar que o mundo me perciba como tal, logo da homofobia interiorizada que arrastramos, especialmente no ambiente rural. Aínda que no meu caso, coa miña familia, todo fose xenial e positivo, fóra de aí non foi así. Entón, logo de arrastrar todo iso, nas miñas pezas aparece implícito dalgún xeito. Ao comezo case sen me decatar e ultimamente xa de forma máis consciente, máis buscado e máis contestatario. Ademais eu creo que é preciso que nos interpelen espectáculos do noso propio colectivo e cara ao noso colectivo, sen deixar de ser universais. Algo que non ten o mainstream, que nos emprega como animais de mostra ou de safari aos que ir mirar de cando en vez.
E aínda máis aló da cuestión sexual, que obviamente forma parte do que nos conforma como persoas, poderiamos ver o queer neste espectáculo no emprego dun corpo “non normativo”?
Si. Para min algo que o colectivo queer ten e que é moi poderoso é o feito de apropiarse da “outredade”, de todo o que fica nas sombras, e revalorízao, dignifícao, poténciao, expórtao e glorifícao. Isto é algo que está implícito no meu espectáculo polo uso do corpo e dunha estética depurada —aínda que isto podería ben ser tamén un prexuízo sobre o colectivo, xa que non todo ten que ser así—. Eu intento glorificar o meu corpo. O meu corpo é o que é e eu levo moitos anos intentando loitar contra el. Vivimos nun mundo no que decotío che din que tes un corpo feo, que es horrible, que se estás enfermo e así todo o tempo, algo que é moi difícil de levar. Neste espectáculo, que pretende transmitir moita alegría e beleza, tiña que estar presente este corpo contestatario, dunha forma poderosa e firme, poñéndoo sobre a mesa e sendo exposto en público. Algo que a min me xeraba moitas dúbidas, porque non é o mesmo expoñer o meu corpo enriba dun escenario, protexido por unha atmosfera, por unhas luces, por unha música… que facelo na rúa. Eu teño a sorte de que podo ver as reaccións das persoas en vivo, e aparece un verdadeiro crisol da sociedade: xente que non quere mirar, que se tapa, outra que está entusiasmada, estrañada, outros que están hipnotizados polo movemento do meu bandullo… Toda unha disección da sociedade, a través de estar enfrontados a un corpo que non están acostumados a ver dese xeito.
Claro, se a todos nos interpela o teatro de xeito persoal, neste caso e dentro dun mundo capitalista que emprega o corpo como un elemento máis de consumo, a confrontación é brutal, onde podemos ver reflectida a nosa relación co noso propio corpo: inseguridades, belezas, dores, cicatrices… e ti, aínda por riba, fas unha proposta de desfrute, amplificado pola narrativa do discurso que pos en off, lembrándonos que todos os corpos poden bailar, que os pobos teñen que recuperar o seu dereito a bailar, cando hoxe a danza está practicamente en mans das elites.
Exacto, está clasificada nun substrato social alto, extirpada do pobo. Hai unha desconexión entre a xente e a danza porque enténdese que é cousa de elites. Isto favorece que aparezan frases do tipo “eu non bailo porque non sei bailar” ou “eu non teño ritmo”, o que é unha idea que ten que ver con esa elite e a imaxe que venderon: que tipo de corpos poden bailar e que tipo non, a idade que teñas, o lugar onde naceras… unha falacia enorme que temos que quitarnos da cabeza. Isto tamén nos afecta aos artistas, porque tamén crea unha fenda entre a danza e o público, que non vén a ver os nosos espectáculos porque cren que non os van entender. Neste sentido, todas as persoas que nos dedicamos ás artes do movemento temos que facer unha reflexión moi importante. Hai que ver a ferida co público e como a podemos recuperar. Eu creo que xusto aí é onde estamos as persoas que habitamos o “intermedio”, para axudar a superar esta fenda.
Neste sentido, e propoñendo espectáculos híbridos entre danza e teatro como ti fas, como te sentes acollido polo mundo profesional da danza?
Pois a verdade é que eu me sinto bendito. Estou moi agradecido por como me acolleu o mundo da danza, por facerme un oco, por propulsarme e darme a súa mirada. Non podo facer máis que agradecelo. Obviamente hai persoas ás que lles pode gustar máis a túa proposta ou menos. Mais aínda así, sempre me teño sentido respectado. Supoño que ten que ver con que o meu traballo está feito dende a honestidade máis absoluta e isto é algo incontestábel.
Precisamente, a honestidade no teu traballo diría eu que é o que traspasa todos os elementos en escena: o movemento, o espazo sonoro, os elementos escénicos, a estética… todo vai traspasado por como ti o vives.
Aí está a semente de todo. Unha semente que recuperei co meu anterior espectáculo, Sweet Dreams, e que acaso nos anteriores estaba un pouco máis perdida, porque eu andaba intentando facer o que eu cría que a industria quería de min. Imaxínate.
É difícil subtraerse a iso, á fin, estamos nun mercado.
Claro. Eu viña de gañar o Max con Danzad malditos, con Los nadadores nocturnos, En el desierto… nese mundo de premios e elite no que crees que isto é o que tes que facer para continuar aí. Perdido non, o seguinte. Totalmente desconectado, perdido da pregunta fundamental: que é o que quero contar? Nese intre eu tiña posto o poder fóra, algo que puiden recuperar un pouco con Sweet Dreams e agora, en Mover montañas, foi algo como de estar a gardar un tesouro todo o tempo. Cada vez que ía á sala de ensaios, a pregunta foi sempre se isto era o que eu realmente quería facer, se significaba algo para min. É que se non estás realmente conectado, se o material non é verdadeiramente teu, como o vas a trasladar de forma honesta, sen facer un fake?
Con todo, podemos ver unha liña de continuidade no teu traballo, tanto no uso do corpo (dende Vaca até Mover montañas, pasando por Sweet Dreams) como da simboloxía, que tamén pasas por ti.
Porque son unha persoa moi ritual. Non o podo evitar, hai algo do rito que eu non sei —e fágome a pregunta agora, aquí contigo— se non será xusto o que me move do feito escénico. Ese momento holístico, telúrico, de compartir este espazo aquí e agora con esta xente descoñecida e ter un momento máxico, un momento compartido. Hai algo no símbolo que ten moito peso na nosa sociedade, que ten unhas lecturas moi concretas e que coido é preciso romper. Os símbolos están aí para darlles outras lecturas, para darlles a volta, algo que non é bo só para o artista, senón tamén para o público. Ao ir a un espectáculo que emprega unha simboloxía que ti tes adherida a un significado concreto e ver que pode ter outros, xa é algo que levas contigo, na túa retina.
Dende aí, a proposta de Mover montañas —da que se fala de folclore, mais eu falaría case que de etnografía—, onde podemos ver símbolos que nos lembran a cousas moi achegadas, da tradición festeira de toda a vida e que ti pos en movemento e a través dun rito.
Cando estaba a investigar na peza, eu quería que a simboloxía soase a todas partes e a ningunha. Nun país cuxa orixe é unha verdadeira mestura de culturas, a nosa etnografía e o noso folclore están moi contaminados pola política. E nós temos que rescatalos e poñelos en valor. Porque a política se dedicou moito a dividir: este folclore é de aquí, este de aquí… As persoas somos moito máis que dunha soa comunidade autónoma.
Se cadra eu, como galego, podo ver isto máis reflectido no emprego que fas da bata de cola, que pasa de ser un elemento folclórico a ser discurso político e a un verdadeiro obxecto de desfrute.
É que son eu, que de pequeno collía os manteis e poñíaos así, polo corpo, coa miña obsesión por Miss España. Cando comezamos a facer a coreografía, Manuel Liñán, que leva moito tempo rachando cos clixés da bata de cola, facíame brincadeiras porque era algo que eu xa tiña incorporado. Este desfrute que ti ves, co mantón e o xogo, é para min como unha bandeira. Pasamos de asocialo a unha zona concreta, un tipo de corpo, a algo máis grande e ademais desfrutando.
Non sei se estaba na túa idea orixinal do espectáculo mais moita xente repite que se sinte liberada, que sae cunha sensación de liberación.
Que ben! Mira, chéganme unha cantidade de cousas tan emocionantes logo de facer a peza… Claro, eu podo ver ao público mentres a fago, pero non teño idea do que lles pasa pola cabeza. E logo recibo unhas mensaxes de xente que non coñezo de nada e que me falan dunhas viaxes persoais tan fortes, de liberación, de inspiración, de revelación, de recuperar cousas da infancia, cos seus avós e avoas… Cousas que me axudan a darlle sentido a todo: ao traballo, ao esforzo, ás hernias… En Ribadavia achegóuseme unha rapaza gorda, que me deu as grazas porque durante o tempo que asistiu á peza sentiu que as súas carnes merecían a pena. Mira. Pois xa está. É iso.
É que ese é o efecto do ritual. Malia que no noso tempo presente os teñamos case que esquecidos ou baleiros de contido, o ritual serve para transformar a quen participa nel.
E ademais quero recalcar o importante que é o espazo onde se faga. En Ribadavia foi algo máxico, con esa montaña ao fondo, dialogando tamén coa vosa visual porque xa non é só o meu corpo, senón o meu corpo aí, co vento, co sol caendo, co movemento. De feito o obxectivo da peza é ese, que se realice en paisaxes con verde, para ter o panorama completo, e porque o espazo é a outra personaxe da peza.
Entón cóntame, como foi a túa chegada a Ribadavia? Como chegaches a formar parte da programación desta 40ª edición da MIT?
Pois vaste mexar. Foi que eu escribín a Roberto [Pascual] por Instagram. Supoño que non lle importará que o conte, pero eu agredino por redes sociais. Empeceino a seguir e eu quería estar neste festival e escribinlle logo da anterior edición. E de súpeto, cando estreamos Mover montañas, foi Roberto quen me escribiu por Instagram por se eu vía o espectáculo para facelo nas rúas de Ribadavia. E por suposto. Logo chamáronme da Asociación de Actrices e Actores de Galicia para facer un obradoiro no mesmo marco da MIT, así que xa maxia total. Eu nunca trouxera a Galicia un espectáculo meu —sempre vin actuando con outras compañías— e foi unha experiencia moi moi emocionante. Un festival brillante, acolledor, sensible, humano, onde todo o mundo pertence ao ritual e que valora moito o artista.
É curioso como podemos chegar a rachar cos prexuízos, agora que me contas esta forma de poñerse en contacto, e como a maxia tamén funciona no espazo virtual. Un verdadeiro pracer ter falado contigo, Alberto, agardamos con ganas volver a verte por Galicia, e máis agora que sabemos que participarás no Orlando que dirixirá Marta Pazos para o Centro Dramático Nacional no vindeiro 2025.
