O Teatre des Born de Ciutadella de Menorca acolleu a noite do pasado sábado, 26 de outubro, o grande acto oficial de resolución e entrega do Premi Born 2024, organizado polo Cecle Artístic, que contou cunha función de Casa Calores, do dramaturgo e director catalán Pere Riera, a cargo da Sala Beckett. A obra gañadora desta edición do galardón, xa a 49ª da súa historia, resultou ser El silenci, da andorrana Elena Santiago.

Que El silenci debía ser a peza gañadora foi a conclusión á que que chegara o xurado o sábado 12 de outubro, reunido coa presidenta do Cercle Artístic, Lina Pons Massanet, sen voto, e as secretarias do Premi Born, Rosa Gornés Gomis e Roser Garcia Capó, tamén sen voto, despois de avaliar os 124 textos que se presentaron a esta edición, procedentes de 7 países distintos.

O xurado deste ano estivo formado por Queralt Albinyana, actriz de teatro, cinema e televisión; Josep Ramon Cerdà, dramaturgo, director teatral, xestor cultural e profesor; Laurent Gallardo, profesor de estudos hispánicos e cataláns na Universidade de Grenoble Alps; Lola López, actriz de teatro e cinema, e Jaume Gomila, filólogo, profesor e xestor cultural.

Sobre a peza

O xurado destacou dela o seguinte: “El silenci é unha obra intensa e provocadora que explora as múltiples facetas do silencio, a través dun entrecruzamento polifónico de complexas humanidades. A dramaturxia tamén destaca o elemento terra, non só como escenario, senón como personaxe esencial que agocha profundos segredos. Os diálogos, enriquecidos coa fala telúrica, ofrecen unha riqueza lingüística que completa o calidoscopio da dramatis personae. A tensión dramática mantense da capo al fine, cunha estrutura que alterna presenza e ausencia. A peza propón reflexionar sobre o peso do silencio (devastador ou fecundo), e como afecta aos vínculos, neste caso e sobre todo, para a heroína na procura da verdade da memoria democrática. O silencio atronador terá, sen dúbida, resonancias transcendentes entre a crítica e os distintos públicos. Trátase dunha obra que destaca pola súa complexidade simbólica, o emprego de recursos estilísticos como as sombras e a construción de personaxes profundamente afectados polos segredos familiares e as consecuencias das súas decisións. El silenci combina un estilo poético cargado de tensión cunha trama que atrapa ao lector nun mundo de misterio e dilemas éticos, o que a converte nunha obra de gran calidade literaria”.

O xurado tamén valorou positivamente “a súa riqueza dialectal; os diversos puntos de vista, que dan voz a distintas xeracións sen prexuízos de xénero; a conexión entre pasado e presente para imaxinar un futuro; o xogo dramatúrxico sensible e máxico, e facernos de espello, tamén coas nosas paixóns moralmente máis dubidosas”.

Sobre a autora

Elena Santiago Garcia, nada en Andorra no ano 1994, é graduada en Interpretación polo Institut del Teatre e conta cunha ampla experiencia profesional como actriz. Profesionalmente, actuou en varias obras teatrais como o musical Cireres&Lentejuelaas (Cia. La Melancómica); AMNÉ(I)S(T)IA no proxecto IT Teatre (dirixido por Chokri Ben Chikha, estreado na Sala Beckett (BCN), na Estación Alta e de xira por Bélxica e Holanda), e Un concierto de cuento (producido por ONCA: Orquestra Nacional de Cámara de Andorra). Tamén actuou en pequenas producións como Les molt il·lustres ou Aquest sol, hi és per a tots? (Tour de pastillas). O ano pasado codirixiu o espectáculo @mén, da Jove Companyia Nacional d’Andorra. No cine, destacou como protagonista en curtametraxes como Frialdad (gañadora do premio ULL NU’24 ao mellor guión, Festival D’ABCN e nos honores do XXI Festival Curtocircuíto) ou The Yule, e como secundaria en producións como Paraules d’Amor de ESCAC films, Hiedra, de CONTRABAN prod. e a webserie NINA’S JOURNEY, de PS films.

Como autora formouse en 2022 na Sala Beckett Workshop (no seu curso anual), ano no que tamén realizou unha residencia creativa en Faberllull Olot. Previamente, en 2020, coescribiu o texto e a letra do musical Cuques, producido por ENA. Escribiu varias obras curtas e non foi ata El silenci cando escribiu unha obra en solitario de gran formato. Recentemente, escribiu a obra de teatro inmersiva NUA, que trata sobre a violencia dixital.

As outras obras finalistas

O xurado do Premi Born deu a coñecer o título das outras dúas pezas finalistas, escritas tamén en catalán: La mà sota la sorra e Encara no he superat la mort de Kurt Cobain, das que tamén destacou os elementos clave.

La mà sota la sorra

“Entre a autoficción e o teatro da memoria, a obra explica un episodio pouco coñecido do final da guerra civil española: o internamento dunha tropa de mariñeiros republicanos nun campo de concentración francés do norte de Tunisia, onde se producirá unha vinganza”, recolleu arredor da temática da peza. O xurado valorou nela “o interese e a forza dramatúrxica dun teatro polifónico que combina formas narrativas e corais para facer reflexionar o espectador sobre as complexas relacións entre historia e memoria”, recolleron na acta.

Encara no he superat la mort de Kurt Cobain

“É unha obra que aborda temas universais como a perda, a culpa e a procura da redención. A través de Kiko e Pedro, o autor presenta un amplo diálogo, que revela as feridas do pasado e as consecuencias de accións traumáticas. Kiko, nun momento de vulnerabilidade, confesa conseguir o perdón nun mundo insoportablemente doloroso, en contraste coa afouteza de Pedro. A medida que avanza a trama, a peza explora como os recordos poden ser tanto unha carga como un alivio. A música, como elemento recorrente, engade unha capa de profundidade á historia, entrelazando os personaxes e as súas vivencias. Convértese, en conxunto, nunha destacada reflexión sobre o xugo do pasado, sobre as coordenadas do aquí e do agora, así como sobre a inquietude e a loita por atopar a paz interior. Trátase dunha obra que se basea en referentes cinematográficos e musicais do panorama catalán contemporáneo pouco frecuentes. Trata temas persoais como a angustia existencial e a busca de sentido, pero cunha perspectiva máis íntima e subxectiva”, sinalou o xurado.

Ademais, destacaron “a súa riqueza dialectal nunha lingua coloquial; ser capaz de mostrar unha realidade insular, pechada, viciada, e ao mesmo tempo tan influenciada por referencias estranxeiras; o ritmo nos diálogos e a estrutura, e a procura da luz nun tema como a morte, o desexo de vivir ou de matar”.

Lectura Premi Born Menorca 2 reducida — Ana Abad de Larriva leu varios fragmentos de ‘E que eu chorei’ no Cercle Artístic, en Menorca. Foto do Cercle Artístic.

Presentación do texto gañador da anterior edición

O día anterior, o venres 25 de outubro, o Cercle Artístic acolleu tamén a presentación das catro edicións de Y que nunca he llorado, de Miguel Ángel González, o texto que gañara o premio no ano 2023, nas catro linguas oficiais do Estado: a edición da obra na lingua orixinal, o castelán; e das súas traducións ao catalán, ao galego e ao éuscaro. A erregueté | Revista Galega de Teatro, encargada da tradución e edición ao galego dos textos gañadores do Premi Born, estivo presente no acto, coa participación de Ana Abad de Larriva, subdirectora da revista e tradutora de E que nunca chorei; quen fixo unha breve introdución ao volume dobre editado dentro da colección de dramaturxia contemporánea da erreguete (que inclúe tamén A teteira de Kabul, de Atenea García, a partir dun conto de Carolina Pujadas Tomé, e que se pode conseguir coa subscrición anual á revista) e leu varios fragmentos do texto.

No acto tamén interviu Carlos Gil, director da revista ARTEZ e da editorial Artezblai, encargada da edición da versión orixinal en castelán e da edición da tradución ao éuscaro. A presentación deu paso á conferencia Teatre i sèries: història d’una parella estable, a cargo da guionista Eulàlia Carrillo.

E que nunca chorei Ciutadella r — A erregueté presentou ‘E que nunca chorei’, a edición en galego do texto de Miguel A. González, gañador do Premi Born 2023

O premio

Como tamén sinalou na gala de entrega do premio deste ano a presidenta do Cercle Artístic, Lina Pons Massanet, o Cercle Artístic de Ciutadella, “é unha asociación sen ánimo de lucro que pode levar a cabo o Premi Born de Teatre, o premio de teatro mellor dotado de España (14.000 euros máis a publicación da obra nas catro linguas de España), e todas as actividades que inclúe, grazas, en parte, ás subvencións da Administración pública”. Porén, segundo explican dende a asociación, estas “non sempre son garantía”, xa que este ano, “contra todo prognóstico”, o INAEM (Instituto Nacional das Artes Escénicas e da Música), do Ministerio de Cultura da Xunta de España, non concedeu á entidade a habitual axuda económica, “co inverosímil argumento de que a edición do Premi Born non pertence a un festival, a un ciclo ou a unha feira de teatro”. Por ese motivo, a organización expresou que, por desgraza, non puideron cumprir “o que sería case un soño para a asociación: asistir ao Festival Santiago Off de Chile, ao que fora convidado o Cercle Artístic de Ciutadella con motivo da presentación do Premi Born de Teatre, bastante coñecido nos países de fala hispana e no que se contará coa presenza do autor gañador do Premio Born 2023, e da produtora que xa puxo en marcha a representación da súa obra, Y que nunca he llorado, que será interpretada en Ciutadella con motivo do Premi Born en 2025″.