Esta é a terceira vez que asisto a unha representación da peza Menú-do día, do #ColectivoCBV (aka #ChamizoBelloVila). A primeira, na súa estrea en Cangas como un traballo aínda en proceso pero cuxo impacto emocional auguraba xa unha interesante evolución, o que se confirmou un ano despois, coa presentación do traballo completo na MITCF, de novo en Cangas do Morrazo.
É curioso analizar como unha mesma peza nos afecta de modos diferentes segundo a imos vendo no tempo. Grazas a poder vela en tres ocasións, podo ir poñendo a atención en diferentes aspectos da mesma que acaso antes me pasasen desapercibidos.
Como cando volves ao museo e ves novos detalles nun cadro xa coñecido ou valoras outras palabras naquel libro que tanto che gustou, nas páxinas de Menú-do día aparecen novidades, non só pola propia revisión que do material fixo o #ColectivoCBV para poñela de novo en escena, logo dunha parada obrigada, senón porque a atención do espectador tamén muda e, afinada co seu estado de ánimo do día, resalta partes que lle chaman nesta ocasión.
Así, podo dicir que o que para min máis salienta nesta revisión da peza é a perturbadora capacidade de evocación e de revolución que ten o silencio.
Porque en toda a peza non chegamos a escoitar a voz en directo de Alberte Bello, malia que si a escoitemos nalgúns dos diferentes audios que acompañan a peza.
Acaso por iso o corpo de Bello acada unha nova dimensión na súa performatividade, non só pola cantidade de accións que realiza sobre (ou arredor de) o escenario, senón porque o feito de non articular palabra fai que o patio de butacas se confronte coa incomodidade do silencio e esperte así as preguntas no seu pensamento.
E non é porque a peza non presente palabras, ao contrario: Menú-do día fai da palabra un elemento central, cantándoas, proxectándoas, amplificándoas e deformándoas, construíndoas en directo, salientando a importancia da linguaxe, xa que este é un dos eixes fundamentais da filosofía da peza: as palabras importan, e importan moito.
No noso caso (e poderiamos poñer moitos outros exemplos), escollemos a palabra “maricón”. Non en van, esa foi unha das últimas palabras que escoitou Samuel Luiz antes de ser asasinado. Ou Federico García Lorca. Ou o propio Alberte Bello cando recibiu a brutal agresión homófoba que, curiosamente, se converterá nunha das fontes motoras para o nacemento desta peza.
Palabras que importan porque agriden dende a violencia da diferenza. Porque pretenden facer do diferente algo alleo, algo pexorativo, algo malo. Palabras como as de Giorgia Meloni ou os esfurricados de VOX nos seus discursos de odio.
Palabras que importan porque constrúen e fan comunidade, lanzando pontes entre as diferenzas para poñernos en comunicación, como as de Trinidad Falcés (alias La Trini*, activista polos dereitos LGBTIQ+ durante o franquismo e unha das mulleres que abandeirou a primeira liña daquela primeira manifestación do orgullo en Barcelona, no 1977), as de Eduardo Blanco Amor ou as de Federico García Lorca.
A palabra importa polo seu significado e pola intención coa que se di. Por iso o silencio que a rodea é tamén tan importante, xa que pode ser un silencio cómplice, que axude ao poder destrutivo da palabra, ou ser un silencio delator, que axude a salientar o seu significado.
Tivemos a sorte de poder ver Menú-do día grazas á campaña Liberdade de ser e sentir, que lanzou a Deputación da Coruña ao abeiro do 28 de xuño, mais coa intención de descentralizar os actos a prol da diversidade sexual fóra das datas do Orgullo, e á que se adscribiron Concellos como os de Pontedeume, Cedeira, Arzúa ou Ribeira. Logo da presentación da peza houbo un faladoiro coordinado pola xente da asociación Alas A Coruña, durante o que o público puido expoñer as súas reflexións e pensamentos, facer as súas preguntas ou compartir preocupacións máis íntimas, coas que puidemos tamén entender un pouco mellor o efecto que tivo a peza no auditorio.
Palabras, todas, elas, que importan.
* A exposición Relembrando a Trini pódese ver actualmente na Biblioteca Durán Loriga, na Coruña, e proximamente no Concello de Ribeira.