“… e xa está”. Velaí as palabras últimas de Iris, a moza de quince anos sobre a que se constrúe a trama desta historia arrepiante. Nese “e xa está”, frase coa que con frecuencia se renuncia a buscar ou formular máis explicacións para algo que xa pasou (e morra o conto), tamén latexa o sentimento de culpa dunha rapaza á que lle estragan a vida da forma máis cruel e miserable, pero tamén lle instalan na conciencia a idea de que todo o que aconteceu foi por culpa súa. A moza finalmente asumirá, e nun momento ben crucial, que a culpa é súa, que se ela non fose tan mala nada sería como infelizmente foi. A agresión física, emocional e moral que padece, e de forma recorrente, ten así unha dimensión dobre, e os efectos son devastadores en moitas direccións. Habería que dicir igualmente que o que podemos denominar “caso Iris” é bastante común nas nosas sociedades, pero tamén noutras, que son ou foron, pois remite a unha dimensión natural na conduta que só a cultura foi reprimindo, mais que abrolla aquí e acolá cunha forza desatada, coma un temporal, provocando estupor, destrución, ruínas. En Francia nestes días. No ensaio de Xesús Pisón, Alborada de Edipo, hai algunhas claves que o explican.
Non é casual que a moza se chame Iris, sendo na mitoloxía grega unha das mensaxeiras de deuses e deusas, moi especialmente de Hera, unha figura polo demais vinculada coa mocidade e a inocencia. Pois é con esa inocencia coa que se alimentan os soños máis atroces e perversos de moitos poderosos que utilizan “carne humana” con finalidades varias, desde satisfacer todo tipo de apetitos ata recompoñer os seus corpos, en casos diversos de trata de persoas (especialmente nenas e mulleres). Polo texto aboia unha cuestión ben transcendental e sobre a que se sabe moi pouco e se debería saber moito máis, nomeadamente toda a información vinculada con determinados “paraísos” onde aínda existen escravas sexuais, nenas e mozas roubadas no seu entorno que rematan ao servizo desas castes poderosas que exhiben luxo, poderío, rancio integrismo, piedades finxidas e moitas reverencias alá onde van ou están. Pero tamén están todos eses refuxios da masculinidade máis mesquiña, que adoitan invadir rúas e estradas en arrabaldes de cidades e vilas, mesmo aldeas, e que tantas traxedias agochan, anónimas para os máis, pero enormes para quen as padece e son moitas as persoas que tal padecen como vítimas directas, indirectas e involuntarias.
Lendo o título que Raúl Dans escolle para o seu texto, e despois de ter lido tamén a propia peza, cabe preguntarse onde é que está o “home bo” ao que fai referencia, ou mesmo se é que hai algún home bo agochado entre as súas cadeas de palabras. Pois na maneira de compoñelo, o tal título semella querer trasladar a idea de que alguén, despois de todo, ou malia todo, non deixa de ser unha boa persoa. E non é que o dramaturgo implícito así o pense (el saberá), pero seguramente queira partillar co lector ou lectora, esa idea que tantas veces se expresa en relación a unha persoa que acaba de cometer unha atrocidade en frases como: “pois parecía boa persoa”, ou “por aquí mal ningún nunca (nos) fixo”. Son catro os homes que aparecen no texto, pois amais de Manuel, Vidal e Ricardo, tamén abrolla aquí e acolá a figura ausente e silente do pai de Ricardo, ou Richi, e a todos eles, máis nuns casos que noutros, se lles podería apoñer esa frase, ou mesmo estoutra: “pois tampouco era tan mal home”. As aparencias enganan, e nada é o que parece, certamente, pois a barbarie pode asomar en calquera esquina, e habita en todas partes e en todos nós, tantas veces relacionada con eses instintos animais, naturais, que poden acabar por nos dominar, e entre eles o peor de todos é o desexo de poder, de mando, de dominio sobre os demais; o degoiro de poder encherse, en suma, con vocábulos coma “eu” ou “meu”.
Nos paratextos iniciais, o dramaturgo implícito sinala que os personaxes todos da historia son “imaxinarios” e que “os feitos que nela se relatan nunca ocorreron”. Aviso primeiro. Pero logo insiste na mesma idea, escribindo que calquera “coincidencia con algún suceso real sería froito da casualidade”. Segundo aviso. E as casualidades existen, pois adoito se di que nestes tempos a realidade supera con moito a ficción, e sempre foi así. Unha maneira de deixar constancia dunha maior ou menor dimensión “factual” do relato que nos traslada, ou da “historia” que se crea ou máis ben recrea. Pois o dramaturgo empírico ten claro que quere presentar unha historia, con todas as súas letras, e a maneira en que está concibida e desenvolvida a trama da tal historia tamén axudan a construír esa dimensión “factual” que nós aventuramos, dado o seu carácter documental. Os dous monólogos de Iris, situados de forma estratéxica, inciden nesa dimensión, que tamén abrolla con forza co ir e vir de Vidal, o inspector xefe que hai tempo se ocupara da desaparición de Iris e agora se ocupa doutros feitos máis recentes, ou iso parece. De igual maneira opera o texto secundario, onde o dramaturgo implícito, coa teimosía dun escritor de guións para cine ou televisión que quer fixar ata a acción máis sinxela, vai debullando con precisión os aconteceres todos, agás aqueles que cómpre agochar para manter misterios, claves, pistas e zonas escuras.
Os editores sitúan na capa traseira do volume un extracto da peza no que se pode ler o que Richi, alcumado O Coiote, conta que dicía o seu pai sobre os homes. E disque dicía que todos temos un lado perverso, que pode estourar sen aviso previo. Só e cuestión de tempo. Hai novas de todos os días que parecen confirmar iso mesmo, moi especialmente cando unha desas persoas que nunca fixo nada, ese mesmo home bo, comete unha desas atrocidades que encollen a alma. Un motivo de reflexión ben interesante para nos confrontar coa nosa natureza mesma. Cos homes, e despois coa moza de nome Iris.
Con Só un home bo, Raúl Dans gañou o II Premio Laudamuco, na edición de 2020, convocado polo Concello de Brión e coa colaboración da Academia Galega de Teatro. Foi outorgado por un xurado integrado por Inma López Silva, Carmen Abizanda, Damián Villalaín, Xosé Manuel Fernández Castro e Manuel Guede Oliva. Unha peza que paga a pena ler, pois esta ben deseñada, moi ben calibrada e mellor escrita. E a literatura dramática, como ben escribiu José Ortega y Gasset (Elogio del Murciélago, 1921), tamén se pode ler.
