Secuestrar o teatro
Un secuestro no teatro. 17 de Xullo de 2022. Noite calorosa de verán en Ribadavia. As gradas do auditorio ao aire libre enfocan un escenario escuro cun coche que parece saído dun vertedoiro e unha gaiola para humanos. Unha cámara móstranos unha vista aérea deste lugar desolador proxectado sobre unha pantalla xigante ao fondo. Aparece en escena unha muller de 33 anos…
Esta noite, presenciamos a posta en escena da obra La Infamia, baseada no libro Los demonios del edén. El poder que protege a la pornografía infantil; un libro escrito pola xornalista, activista feminista e defensora dos dereitos humanos, a mexicana Lydia Cacho; que no ano 2005 sacudiu a opinión pública cunha “detallada investigación sobre a rede de corrupción que protexía o abuso sexual de menores en Cancún por parte de famosos empresarios e funcionarios públicos” e que estivo a punto de custarlle a vida, ao ser secuestrada, torturada e a piques de ser asasinada; o que a levou a ter que acabar exiliándose en España. A adaptación á escena destes feitos foi levada a cabo polo director José Martret despois de coñecer en persoa a Lydia Cacho en Madrid na presentación doutro libro, #elloshablan. José quedou impactado pola historia e soubo dende o primeiro intre que tiña que levala a escena. De que xeito?
A obra ten dúas liñas temporais, a do presente, coa actriz Marina Salas encarnando unha Lydia Cacho que narra e contextualiza os feitos do ocorrido naqueles anos, a través do testemuño dunha das nenas que a levou a destapar a trama criminal de Jean Succar Kuri e Kamel Nacif; e outra no pasado, onde a actriz reconstrúe en primeira persoa, mesturando realismo e narración, a odisea pola que pasou Lydia nas horas do secuestro no que estivo a piques de perder a vida. Prodúcese neste caso unha interpretación na actriz moi curiosa, pois vai estar actuando para cine e teatro ao mesmo tempo. Para representar esas horas frenéticas tan “ao límite” do seu pasado, o director decidiu utilizar a técnica do thriller cinematográfico levado a un escenario de teatro. Así, coa operadora de cámara Alicia Aguirre sobre o escenario, vai captando en vídeo primeiros planos da actriz, para proxectalos sobre a pantalla do fondo, para que vexamos directamente nos seus ollos, como se dunha película se tratase; o medo, a desesperación, a angustia, a rabia, o asco, etc. Créase así un híbrido entre cine en directo e teatro, pois actúa para cine e para teatro ao mesmo tempo. No frenesí de recrear as horas do secuestro, a actriz diríxese case sempre á cámara, pero tamén ao público de vez en cando (para intentar non perder a conexión directa); pero ademais faino dun xeito en que mestura a interpretación realista coa da figura dunha narradora de teatro, meténdose na montaña rusa de emocións do seu periplo (como se estivese alí, cos seus secuestradores e torturadores) pero narrándonos o que están a facer: o que lle din, o que ela contesta… É un xogo cos nosos sentidos, creando unha convención híbrida na que non sabes se estás a ver unha película ou a ver teatro. No meu caso chegou un punto en que cando a actriz estaba a ser proxectada a través da cámara, eu só vía as imaxes proxectadas todo o tempo, sen decatarme do que estaban a facer ela e a cámara sobre o escenario. Os cambios de personaxe do pasado (50 % cine | 50 % teatro) ao presente (100 % teatro) devolvíannos ao teatro, e era cando se dirixía a nós narrándonos e conectando os feitos do que acababamos de ver na actuación ante cámara cos non actuados (os que forman parte da historia sobre a trama de pornografía infantil e corrupción). Estes xiros entre a situación de estrés extremo no pasado coa tranquilidade da seguridade do presente, axudan a actriz e o público a desconectarse das emocións tan duras que representa Marina; momentos que aproveita para secar as bágoas e limpar os mocos de estar chorando, para logo beber auga e recompoñerse.
A interpretación da actriz, para construír o thriller a través da cámara é impecable. Consegue mostrarlle á cámara todas as emocións polas que pasou Lydia Cacho no seu secuestro: emite voces de medo, de rabia, chora de desesperación, suplica clemencia, rebélase ante as inxustizas,… cunha mestría técnica abraiante, cambiando rapidamente de rexistros interpretativos, construíndo imaxes no seu interior que nós vemos a través dela, etc. Sen embargo, no meu caso, sentín que esta interpretación era perfecta na forma pero non tanto no contido. Quizais porque a súa actuación estaba destinada principalmente á cámara, sentín que a mesma estaba algo desconectada de nós, o público. Se a vísemos nunha película dende a casa, sendo 100 % cine, seguramente conectaríamos máis a nivel emocional. Pero ao estar tan preto de nós, non se pode “enganar” dun xeito tan doado as nosas presenzas que habitan ao carón dela. E sentín que non existía unha comuñón completa con nós. Quizais por iso, nos aplausos o público non se puxo en pé ante unha obra cun tema tan potente e que toca tanto. Ou quizais porque quedaron tan conmocionados polas barbaridades e inxustizas que se agochan na cara escura dos poderes corruptos, podrecidos, que nos deixaron de pedra, pensativos nas nosas butacas.
Un tema moi necesario de sacar á luz, de levalo ao teatro, ao cine, á sociedade. É preciso coñecer a maldade e a corrupción que se agochan no mundo disfrazadas de paraíso nun resort, agochadas polo poder que poden ter os cartos para corromper as almas das persoas e ocultar a infamia. De aí a necesidade do xornalismo valente, comprometido coa sociedade, como o de Lydia Cacho; axudando a iluminar e disolver a escuridade que se agocha nas cloacas ou jacuzzis do mundo, dende as que se decretou o asasinato de máis de 150 xornalistas en México no que vai de século. Heroínas e heroes que arriscan a diario a súa vida, como Lydia desenmascarando a Succar Kuri.
As imaxes valen máis que mil palabras, din. Nesta obra, secuéstrannos.
