Lonxe da barbarie do populismo, que reduce a complexidade do mundo para triunfar sobre os dereitos humanos, están as artistas e as compañías que resisten contra vento e marea.
A irmá Arxentina, receptora de emigrantes de todas as partes do mundo e de galegos cando en Galiza había tanta miseria, non está pasando polos seus mellores momentos. Digamos que leva unha época moi dura, á cal lle vén poñer o ramo ese personaxe todopoderoso que, como un deus, vai salvar á nación.
Lonxe da Arxentina do da motoserra está a que nos trouxo o 48 FITEI do Porto, estendido a Matosinhos, Vila Nova de Gaia, Viana do Castelo e Monção. O Festival Internacional de Teatro de Expressão Ibérica, na súa 48ª edición, coa dirección artística de Gonçalo Amorim, despregou unha ampla programación arredor do título “Espectros. Eros. Sacrificio”.
Porén, eu quería centrarme en dúas propostas procedentes de Arxentina. Por unha banda KILL ME de Marina Otero, actualmente residente en Madrid, colocando a saúde mental e a falta de amor/desamor na axenda artística e, por extensión, sociopolítica. Por outra banda, GAIVOTA de Guillermo Cacace, amplificando a potencia da ficción creada por Anton Chékhov, sobre as relacións humanas, coa procura do amor e da aceptación e coa frustración, como tensións principais, apoiándose na realidade de cinco actrices que comparten mesa coas espectadoras e espectadores.
KILL ME de Marina Otero (Rivoli – Teatro Municipal do Porto, 17/05/2025) parte das teimas da artista, dentro dun proxecto que ela chama “Remember to live”, no que se propón presentar diferentes versións de obras até o día da súa morte. Por agora leva tres entregas: Fuck Me (2020), Love Me (2022) e Kill Me (2024).
Esta última é un espectáculo duro, tan impresionante como fermoso. A enfermidade mental, a falta de amor e a súa busca son un cóctel que resulta nunha abraiante clarividencia sobre as persoas, as relacións humanas e o mundo, nalgunhas das derivas que máis nos afectan. Pensamentos e emocións tan espidos como as propias actrices: Ana Cotoré, Josefina Gorostiza, Natalia López Godoy, Myriam Henne-Adda, Marina Otero e o actor Tomás Pozzi.
KILL ME leva ao escenario moitos temas tabú arredor dos desequilibrios mentais, o suicidio e outros problemas de natureza íntima. A dramaturxia camiña pola corda frouxa, co risco de caer no morbo e na curiosidade murmuradora de querer saber onde comeza o que é real (biodrama) e o que é ficción. Pero hai unha beleza conmovedora que nos transcende (que me lembra os textos de Sarah Kane). Tamén hai humor na vinganza sublimada das mulleres cara aos homes, no personaxe que interpreta o único actor no escenario, que podería ser a alegoría paródica do xénero masculino.
Está tamén a parodia do ballet clásico na figura de Nijinski, el mesmo unha alegoría da neurose e do maltrato histórico aos enfermos mentais. Tamén está esa parodia ao ballet clásico, que representa a rixidez das normas, na actuación da bailarina que non tiña o corpo normativo e todo o que iso desencadeou nela cando era nova.
Están os desarranxos químicos no cerebro, pero tamén as circunstancias sociais e persoais que propulsan os desequilibrios psíquicos.
E, sobre todo, está a alta fisicalidade da actuación e as accións atrevidas, abeirando e traspasando os límites do decoro. Neste sentido o espectáculo é como un grito de liberación e, ao mesmo tempo, como unha chamada á adhesión e ao cariño. É moi forte o que se fai e o que se conta, pero gústanos porque nos abre os ollos e nos toca a sensibilidade desde a beleza (que aquí, como dicía Aristóteles, equivale a bondade).
Pode parecer que os asuntos fican moi na esfera do íntimo e dos problemas do ego. Porén, a exposición sublimada artisticamente a través da danza, da performance e da palabra, sitúanos fronte a esa complexidade do humano que lle estorba aos populismos reducionistas. Trátase aquí de políticas que están ligadas aos corpos e ás súas historias persoais, e que tampouco son indiferentes aos acontecementos actuais e aos seus traumas, como o xenocidio do pobo palestino.
GAIVOTA de Guillermo Cacace (Teatro Municipal Sá de Miranda de Viana do Castelo, 24/05/2025) sentounos á mesa, e ao seu arredor, con cinco actrices arxentinas que fan honra á brillante escola de interpretación do seu país: Raquel Ameri, Muriel Sago, Marcela Guerty, Clarisa Korovsky e Romina Padoan. A dramaturxia da famosa peza de Anton Chékhov, realizada por Juan Ignacio Fernández, restitúe o argumento da peza a través de cinco personaxes: Nina, a rapaza que quere triunfar como actriz; Irina a actriz veterana; Kostia, o fillo de Irina, que é un novo dramaturgo e escritor experimental; o famoso escritor Trigorin, que é parella de Irina; Masha, a que coida da casa e dos seus habitantes, que aquí tamén nos narra algunhas situacións que contextualizan os diálogos, nos que ela, ademais, asume tamén algunhas réplicas doutros personaxes do texto orixinal que desaparecen desta dramaturxia.
O máis notable en Gaivota é a vibración das emocións, na proximidade absoluta coas espectadoras e espectadores, cos que comparten mesa e escenario. Igual que notables son os matices e a interpretación espida de artificios, imposturas e efectos escénicos. Tan só algo de iluminación puntual para cada unha delas, deixando na penumbra ao público nas situacións de maior tensión dramática, e os temas musicais e as cancións, que non só apoian os clímax emocionais, senón que os completan, inserindo as súas letras no momento que viven os personaxes.
Cinco actrices, vestidas coa súa roupa de rúa, unha mesa, viño, auga, un micrófono para cada unha, facilitando que non se perda o máis mínimo son, até o dos alentos, murmurios ou xemidos. Sentadas á mesa todo o tempo, excepto en momentos moi puntuais nos que fan algún movemento e algunha acción non miméticos nin dramáticos, nun estilo máis achegado á performance e cunha dimensión máis poética e simbólica. Por exemplo, o encontro final entre Nina, a actriz nova, e o seu namorado, o desesperado Kostia, o dramaturgo novo, coas actrices que os interpretan botando medio corpo por riba da mesa, intentando tocarse coas puntas dos dedos. Ou a melancolía e a tristura invernal, que adianta a traxedia, cando se tapan con mantas que sacan de debaixo da mesa.
En todo caso, foi extraordinario experimentar como a realidade das actrices e das persoas que as acompañabamos, desde a escoita e a incorporación de calquera detalle que acontecese no presente, alimentaba e propulsaba o alcance da ficción, sen quebrala.
Na conversa post-espectáculo, Guillermo Cacace comentou que renunciara a seis meses de proxecto de montaxe teatral ao ver, durante as reunións por videoconferencia no encerro da pandemia, que pasaban moitas cousas sentadas á mesa, sen máis adobíos. Certamente, a concentración das enerxías que flúen polo diálogo entre os personaxes, á volta dunha mesa, vólvese moito máis poderosa e ao mesmo tempo delicada. E nós estamos aí, entre elas. Desde ese lugar é imposible reducir a complexidade da ecuación humana. Mágoa que o da motoserra e os salva-patrias populistas e reducionistas non senten a esta mesa.
